CC BY-SA Montse Dopico. praza.com
A evolución do feminismo en Galicia non se podería
entender sen o proxecto de Andaina, a revista que desde 1983 participa nos
principais debates non só do movemento feminista galego, senón do mundial.
Andaina celebrou este 11 de xaneiro os seus trinta anos de vida coa
presentación do seu último número, unha cea e unha poxa na que recadará fondos
para mellorar a súa difícil situación económica e poder seguir editándose en
papel. Entrevistamos, aproveitando unha reunión que tiveron en Compostela,
a boa parte das mulleres que, como un xeito de activismo e sen cobrar nada, fan
posible esta publicación.
Celebrades os 30 anos de Andaina. Como vai ser?
Este venres 11 de xaneiro presentamos o último
número de Andaina na galería Sargadelos de Santiago. E ese mesmo día ceamos na
Gentalha do Pichel. A situación económica de Andaina é neste momento moi
complicada, tanto que xa nos resulta moi difícil seguir sacando a revista en
papel. As máis vellas de nós estamos por rendernos, pero as máis novas non
están de acordo e queren que Andaina siga saíndo en papel. No medio deste
debate, pensamos que poderiamos celebrar o cumpreanos de Andaina, que precisa
de agasallos, do apoio da xente da cultura, dos movementos sociais... Por iso
organizamos unha poxa, e a resposta foi moi boa. A idea é, entón, celebrar os
30 anos de Andaina cunha poxa, unha cea e a presentación do dobre número 61-62.
Tamén temos á venda unha edición facsímile do nº 0 de Andaina. A nosa é unha
publicación en galego que leva facéndose 30 anos con moi escasos apoios
institucionais. Unha revista feita por mulleres, para homes e mulleres, que
abrangue toda clase de temas. E tentaremos seguir sacando tres números anuais
en papel.
En 30 anos xa se pode face balance. No nº 1, de
1983, diciades “se non somos nós as que levantamos a voz pra denunciar a
situación da muller, ninguén o fará por nós”...
Ese é, sen dúbida, un dos logros de Andaina. Dar voz
ás mulleres, que somos capaces de tratar todo tipo de temas, desde os máis
sesudos ata os menos. E Andaina é unha proba disto. Os tertulianos da
televisión ou da radio ou os columnistas da prensa son case sempre homes. Dise
que non hai mulleres, pero non é verdade. E en Andaina temos artigos de
mulleres que escriben sobre todas as materias: da filosofía á astronomía,
reflexións sociais... Tamén podemos salientar o nivel dos artigos: desde os
temas máis amenos e divertidos ata as reflexións máis fundamentadas, ben
documentadas e máis repousadas que a de moitos tertulianos e editorialistas, ou
a de cargos institucionais... Os homes teñen un plus de visibilidade que nós
non temos.
O número 61-62 recolle un artigo sobre o aborto
titulado Unha volta atrás de 30 anos, en referencia á reforma da lei
defendida polo ministro de Xustiza, Gallardón. Alén da influencia ideolóxica da
Igrexa católica, que se atopa detrás deste tipo de propostas?
O que defende Gallardón é unha volta atrás de trinta
anos, como se non tivese pasado o tempo. Dixo el mesmo que a muller é máis
muller se é nai. Entón, a muller que non é nai, é un cacho de muller? Defender
unha ideoloxía tan noxenta nos tempos que corren... Ademais, quen é Gallardón
para dicir que é ser muller? Debería retractarse ese señor. En canto á
xerarquía católica, parece que está aboada a Andaina porque moito aparece na
revista. Outros están, pero de maneira máis recente, como Castelao Bragaña...
Andaina foi evolucionando nestes trinta anos. Isto é
evidente no deseño gráfico, por exemplo. Pero tamén nos contidos, coa
incorporación de máis xente...
No deseño gráfico nótase moito a boa man de Uqui,
que entrou no número 11. E, claro, Andaina é un bo retrato da súa evolución
como creadora. En canto ao equipo humano, algunhas estamos desde o principio:
Nanina Santos, Ana Arellano, Pilar Pérez... Foise incorporando xente nova,
outra xente foi marchando... É un equipo no que todas somos voluntarias.
Ninguén cobra por isto, que entendemos como un traballo militante. A vantaxe é
que temos total liberdade para escribir: non lle debemos nada a ninguén, non
temos que contentar a ninguén. En realidade navegamos, desde o principio, a
contracorrente, mesmo no seo do propio feminismo, en asuntos como sexualidade,
a violencia, a prostitución, a publicidade... Por sorte ou por desgraza, nunca
formamos parte de maiorías. Non estamos na liña de máis castigo, máis penas, un
Código Penal máis duro... Non se trata de machacar a xente, senón de gañar en
liberdade. Non somos partidarias de catecismos, aínda que veñan do feminismo.
Un exemplo é a prostitución: sempre que, por suposto, non se exerza por
coacción, nós pensamos que cada unha pode facer co seu corpo o que queira. O
mesmo pensamos respecto da publicidade: a solución non é censurar anuncios. É
evidente que hai machismo na publicidade, pero tamén as mulleres foron sendo
tratadas máis como suxeitos nos anuncios...
A través de Andaina tamén poden seguirse os
principais debates do feminismo, non só galego. Por exemplo, no relativo aos
temas: o paso da segunda á terceira onda do feminismo. De cuestións como a
sexualidade, a reprodución ou o traballo ata as mulleres ciganas,
inmigrantes...
As nosas curiosidades e preocupacións foron
ampliándose, si. Hai temas presentes desde o principio, como a sexualidade. Ou
a violencia de xénero, o aborto, a prostitución, o traballo... Tamén é moi
importante desde os primeiros números a memoria histórica, con especial
atención á memoria da vida cotiá, ou o tema das mulleres no poder. Despois
fóronse abrindo máis temas, como a muller na ciencia ou no deporte. Ao primeiro
tiña moito peso a análise da literatura galega e a muller, e despois foi tendo
menos, se cadra porque foron aparecendo especialistas que traballaban con este
tema na Universidade.
O número 10, do 1986, analiza as concepcións
patriarcais de Vicente Risco. Tempo despois, no 1998, María Xosé Queizán
publicou Misoxinia e racismo na poesía de Pondal. Fostes pioneiras en
temas coma este. Hoxe acéptase sen problemas, por exemplo, a lectura feminista
de Rosalía. Pero as revisións sobre a ideoloxía patriarcal dos autores máis
representativos do galeguismo seguen atopándose con fortes rexeitamentos...
É certo que abrimos camiños, que abrimos portas
neste e noutros temas. Ese artigo que citas é da primeira época de Andaina,
-que abrangue do 1983 ó 1991-. E é verdade que nos saíron inimigos por falar da
ideoloxía patriarcal de Vicente Risco, ou por contestar ideas sobre a muller
galega como o mito do matriarcado galego. Mesmo, cando comezamos a celebrar o 8
de marzo, recibimos fortes críticas de parte do propio movemento obreiro. Aínda
temos gardado un artigo que dicía que que era iso de celebrar o 8 de marzo,
porque xa existía un día da clase obreira galega. Chamáronnos burguesas e
españolistas, dixéronnos que dividiamos o pobo galego... Ese era o contexto que
había, a sensibilidade feminista da sociedade galega hai vinte anos. Ademais a
crítica viña da CIG, que era da parte socialmente máis activa... Nós fomos
sempre independentes de partidos, a nosa é unha voz propia e independente, polo
que dicimos o que queremos e nada máis. Ademais, así, Andaina non cae cando cae
tal ou cal poder afín. Nós caemos e levantámonos soas, porque non dependemos de
ninguén.
Andaina naceu máis ou menos vencellada á Asociación
Galega da Muller (AGM), plataforma formada por mulleres de esquerdas militantes
de diversos partidos e por independentes. Andaina e a Festa da Palabra
Silenciada son as únicas revistas que se manteñen desde aqueles primeiros
tempos do feminismo organizado galego. Na AGM houbera unha división da que
naceu FIGA, e despois houbo unha evolución de siglas bastante complexa. Mais
Andaina sobreviviu a todo iso...
Non é só “máis ou menos”, é que foi a AGM a que
decidiu crear Andaina. A AGM foi a nai da revista, e a filla sobreviviu á nai,
si. Houbera unha ruptura na AGM, da que naceu FIGA, e que tivo que ver co
debate entre o que, simplificando, se chama feminismo da igualdade e feminismo
da diferenza. Pero iso foi no 78, antes de que comezase Andaina, no 83. Nós
comezamos un pouco antes que a Festa da Palabra Silenciada, e ademais
nós non temos unha subvención, como a Festa. Queriamos dar voz ao feminismo
galego, e por iso na primeira etapa a nosa publicación chamábase Andaina.
Revista do Movemento Feminista. Na segunda etapa, a partir do 91,
rectificamos niso porque é verdade que nós non eramos todo o movemento
feminista, porque había máis colectivos, distintos do noso. Por iso cambiamos o
título por Andaina. Revista Galega de Pensamento Feminista, e comezamos
outra vez coa numeración, desde o número 1. A AGM aínda tivo unha longa vida,
pero é certo que Andaina durou moito máis. Andaina é, para nós, un xeito de
facer actividade política feminista. Porque non facemos só a revista, senón que
organizamos xornadas, proxectos como o Mufest...
Mónica Bar distingue no seu libro Feministas
Galegas. Claves dunha revolución en marcha o protofeminismo
“reformista” do Movemento Democrático de Mulleres, do “feminismo transformador,
radical e non reformista” da AGM ou do “feminismo posibilista” da Asociación
Democrática da Muller Galega (ADMG). Identificábavosdes as mulleres da primeira
etapa da Andaina con ese xeito de entender o feminismo, máis rupturista?
Pois se cadra nos críamos máis transformadoras do
que eramos nalgunhas cousas, e menos do que eramos noutras. Cando comezamos a
reivindicar o dereito a usar anticonceptivos houbo quen nos correu a escobazos
no Toural, en Santiago... O que agora se chama performances xa o
facíamos nós, e a diario... O tema do divorcio tamén fora moi debatido, e nós
defendiamos unha posición moi favorable ás mulleres: canta máis liberdade e
empoderamento das mulleres, mellor. E nada de “os fillos para as mulleres” e xa
está, porque os homes teñen que facerse cargo da paternidade tamén. Fomos punta
de lanza, ademais, nas discusións sobre identidade sexual, (nos debates sobre a
transexualidade, interxénero...). Ou no debate sobre a participación dos homes
nos grupos feministas. Sempre fomos atrevidas, valentes. Vamos a contracorrente
e dicimos o que pensamos. E hoxe hai mulleres novas que están pegando moi forte
e facendo as cousas moi ben, como a Rede Feminista Galega.
Mais o xeito de activismo mudou, non si? Agora
funciónase, precisamente, en rede. Con grupos pequenos, formados por unhas
poucas mulleres. E buscando puntos en común, como a Marcha Mundial das
Mulleres.
Se cadra a novidade é o funcionamento en rede,
porque grupos pequenos sempre os houbo. O importante é facer cousas xuntas,
como fai a Marcha Mundial das Mulleres. Porque hai moitas máis cousas que nos
unen que que nos separan. Como diciamos antes, o que agora chaman performance xa
o faciamos nos 80. Pero é certo que aquel movemento multitudinario dos 80 xa
non se ve. Só en ocasións, como as Xornadas Feministas de Granada, por exemplo.
Tamén é verdade que hoxe é raro escoitar unha muller que diga directamente que
non é feminista. E antes si había moitas que o dicían. Outra cuestión é o uso
institucional que se fixo do feminismo.
Mesmo non houbo certa apropiación, por parte da
dereita, de elementos do discurso feminista? Como cando din que o aborto é
“violencia estrutural”, mentres ao mesmo tempo suprimen as axudas da lei de
dependencia e recortan nos servizos básicos do Estado de Benestar.
É certo. Ao PP a palabra feminismo non lle gusta
nada. E hai mulleres do PP que utilizan o tema da igualdade para obter un
beneficio particular. Mulleres do PP que queren poder, pero para beneficio
propio. Non cambiou tanto a situación, niso, respecto dos anos 80 e 90. Segue a
a haber intentos por parte dos partidos de ter unha marca feminista propia. Nós
non queremos a tutela de ninguén, defendemos a autonomía do movemento
feminista.
"Segue a a haber intentos por parte dos partidos de
ter unha marca feminista propia. Nós non queremos a tutela de ninguén,
defendemos a autonomía do movemento feminista"
Ao ler as vellas Andaina, dá a impresión de que
nalgúns temas, non só o aborto, non se avanzou tanto. A AGM xa pedía no 77
igualdade no traballo ou a despenalización da homosexualidade. Hai pouco o TC
resolveu sobre a lei do matrimonio homosexual ante o recurso presentado polo
PP, as diferencias salariais entre homes e mulleres persisten... Que sentides
ante isto as feministas que levades tanto tempo na loita?
Pois é que os dereitos non son para sempre. Só hai
que mirar o movemento obreiro, e todo o que está pasando cunha reforma laboral
que supón un retroceso tremendo. A xente que naceu cos dereitos, imos chamarlle
así, “postos”, non se decataba de que podía perdelos, e de que hai que seguir
pelexando. Aínda que agora si hai cada vez máis xente que se decata disto.
A violencia contra as mulleres, nas súa distintas
formas: violación, malos tratos... é un tema que está en Andaina, tamén, desde
o principio...
Estudamos, afondamos, discutimos e matizamos moito,
porque é un tema moi complexo. Por suposto estamos en contra da violencia
contra as mulleres. Pero a nosa posición afástase nesta cuestión da doutras
compañeiras feministas. A lei contra a violencia de xénero supón moitos
avances, pero ten unha impronta tutelista que non nos gusta. Non se poden
resolver os problemas sociais a golpe de Código Penal. Non hai que esquecer a
importancia, por exemplo, da educación. E non podemos tratar as mulleres como
nenas, estar presionándoas sempre, por exemplo, para que denuncien sen poder
garantirlles que van estar seguras. É moi complicado. Ademais, nós somos
partidarias de distinguir. Porque non son iguais todos os tipos de violencia.
Non é o mesmo unha malleira que un insulto. Por suposto estamos en contra de
ambos, pero non é igual, aínda que compartan un substrato ideolóxico común, que
é o patriarcal. Non teñen que dicirnos o que temos que facer. As mulleres somos
listas e non precisamos que nos tutelen.
O lesbianismo está presente desde os primeiros
números. Di Gracia Trujillo que o feminismo tardou en recoñecer a achega
realizada polos lesbianas á loita das mulleres.
En Andaina non está só o lesbianismo, están as
lesbianas, con nome a apelidos. A Comisión de Lesbianas da Asociación Galega da
Muller. E non era nada fácil entón identificarte publicamente como lesbiana,
había que ser moi valente, pois traía problemas familiares e outras
dificultades. Si é certo que Gracia Trujillo e que outras mulleres -foi un tema
moi debatido en distintas Xornadas Feministas-, pensan que o feminismo non
recoñeceu o traballo realizado polas lesbianas. Pero é que se cadra tampouco había
moitas lesbianas que desen a cara, que desen ese paso. En calquera caso, a
loita contra a obrigatoriedade da norma heterosexual é común a todas as
mulleres, non só as lesbianas.
A pornografía é, como a prostitución, un dos temas
que causou máis controversias no seo do feminismo. No último número de Andaina
hai un artigo sobre o feminismo porno postmoderno...
Ese é, se cadra, o territorio no
que o ollar de Andaina foi, ao principio, bastante ñoño. Tiñamos unha idea moi
puritana, que despois foi cambiando. Fixemos cousas como tapar carteleiras, que
hoxe non fariamos. É certo que o porno é machista, pero tamén é certo que non
todo o porno é igual. En calquera caso, a solución non é a censura.
Ningún comentario:
Publicar un comentario