A segunda biografía de Ascensión Concheiro

De protagonista dunha novela a autora das súas propias memorias. Ascensión Concheiro, Chonchiña, personaxe principal de O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas, escribiu nos últimos anos da súa vida unha autobiografía que foi publicada en México pouco antes da súa morte hai tres meses, como agasallo da filla polo seu centenario.  

CARME VIDAL. sermosgaliza.com

Ascensión Concheiro morreu hai tres meses en México, o destino do seu exilio con Francisco Comesaña e tamén o lugar no que pasaría os seus últimos tempos na compaña da familia da súa filla Mariángeles. Pouco antes, a muller que tivera unha vida de novela decidira escribir a súa propia autobiografía, un texto que a súa filla editaría en libro para agasallala no seu centenario e que repartirían ás persoas convidadas á festa de celebración, algunhas desprazadas a México desde Tui, onde a parella se instalara á volta do seu exilio en 1975. 

A vida escrita de Ascensión Concheiro, Chonchiña, era até entón a historia que Manuel Rivas levara a O lapis do carpinteiro, unha das novelas máis lidas da literatura galega, que se convertería tamén en película baixo a dirección de Antón Reixa. Nos últimos anos da súa vida, convidada polo seu fillo Francisco Javier, Ascensión Concheiro escribe nun caderno os seus recordos e repite, en primeira persoa, algúns dos episodios que Rivas recreara na súa novela. 

Encomenda do fillo

Los recuerdos que llenan mi vida é o título das memorias de Chonchiña, un pequeno libro publicado en México, o singular agasallo que foi entregado no centenario da autora, poucos meses antes da súa morte. No inicio, Mariángeles Comesaña introduce un breve texto no que confesa que a propia Chonchiña dubidaba ter escrito aquelas páxinas, coa memoria xa mermada polos anos: “Si mamaíña escribíchelas ti fai oito anos, cando o meu irmá che regalou un caderno onde te pedía que contaras todo”. 

Neses oito anos, no tempo que pasa desde que o violinista Francisco Javier lle fai o agasallo do caderno e a publicación familiar do libro, Ascensión Concheiro viviría o episodio máis tráxico da súa vida, posterior á escrita do relato e que, sen dúbida, cambiaría de maneira radical a autobiografía. “Escribe, cóntame cousas, cóntame sobre persoas, parentes cercanos e lonxanos, cóntame todo”, anotara o fillo Francisco Javier, incitador a un texto que a morte lle impediría ver publicado. 

A noite inesquecíbel

“Isto debino ter feito fai moitos anos, cando non me tremaba o pulso e tiña as ideas e os recordos máis claros e máis recentes, mais nunca é tarde se se trata de algo que che pide un fillo, e tratarei de lembrar as cousas que marcaron a miña vida, a miña longa vida”, escribe Chonchiña no inicio das súas memorias, un relato cronolóxico que comeza cando coñece a Francisco Comesaña en Compostela e continúa co cárcere, o casamento por poderes e aquela primeira noite furtiva xuntos escoltada polos gardiáns do seu home preso que Rivas levou con intensidade a súa novela. “Custoume traballo baixarme do tren e camiñar cara o Hotel Universal onde ao vernos chegar cunha parella da garda civil creron que eramos importantes personaxes con escolta. Ao rexistrarse, Paquiño pediu tres habitación e que por favor nos serviran a cea arriba. Así foi a miña inesquecíbel noite de vodas”, un dos episodios máis lidos da literatura galega relatado agora pola propia protagonista. 

A ilusión de escribir

 “Fíxome ilusión escribir todo isto, non pensei ao comezar que me ía gustar tanto lembrar feitos que marcaron a miña vida e que eu cría que xa tiña esquecidos. Ademais, encántame que os meus adorados fillos teñan esta lembranza, e desexo que cando eu morra o lean coa alegría que estou sentindo ao escribilo”, explica Chonchiña, nun libro que retrata unha muller poderosa, afectiva, alegre e vital mesmo neses últimos anos nos que, por veces, lamenta a falta de forzas ou a perda continuada de amigos e familiares que a deixan máis soa.  

Los recuerdos que llenan mi vida é, porén, un libro optimista. Días despois de cumprir 94 anos, a autora fai unha anotación cargada de enerxía. “Dáme pena, non por cumprilos senón por pensar nos poucos que me quedan de vida; estou tan ben que non teño ningunhas ganas de morrer e non penso niso para nada”, escribe pouco antes do fin das memorias, cando pecha o libro coa vontade de non lembrar as “cousas tristes”, a non ser os sete anos que Francisco Comesaña pasou no cárcere. “Para min foron maos mais para el foron terríbeis”, conclúe, dun tempo que Chonchiña, mesmo co seu optimismo vital, non era quen de borrar da súa cabeza.