sábado, 1 de xaneiro de 2011

40 guerras no mundo

O planeta está en conflito armado; Asia é o epicentro porque ten os principais oleodutos de gas natural e petróleo: "Quen controle a zona dominará o abastecemento de China", e a tensión recruará

MARGA TOJO . SANTIAGO

Un neno observa uns militares do movemento de Resistencia Islámica (Hamás) durante un acto de celebración do 23 aniversario da formación do grupo no campo de refuxiados de Nusseirat, no centro da franxa de Gaza FOTO: ali ali/efe
Un neno observa uns militares do movemento de Resistencia Islámica (Hamás) durante un acto de celebración do 23 aniversario da formación do grupo no campo de refuxiados de Nusseirat, no centro da franxa de Gaza
FOTO: ali ali/efe
A chegada dunha nova administración a Estados Unidos traía grandes esperanzas para moitos. A revisión das violacións dos dereitos humanos nas contendas perpetradas pola potencia mundial na era Bush, os novos obxectivos de control de armas, a non-proliferación, a sinatura de importantes declaracións, deron finalmente como resultado un nulo impacto sobre os niveis de gasto militar e un mapa de guerras estábel.
O investimento militar global total foi de 1.531 billóns de dólares, o que representa un incremento do 6% respecto do ano anterior e dun 49% desde o 2000, segundo o último informe do Instituto Internacional de Estudos pola Paz de Estocolmo (Sipri). Comprende aproximadamente 2.7%, 4.000 millóns de dólares cada día. Nove dos 10 orzamentos máis altos incrementáronse. Todo isto, tendo en conta que os principais vendedores de armas son os membros con dereito a veto do Consello de Seguridade de Nacións Unidas. O Estado español converteuse o ano pasado na sexta potencia internacional en exportación de armas, un posto por diante de China e detrás de EEUU, Rusia, Alemaña –detrás do seu rescate a Grecia erradicaba este negocio–, Francia e Reino Unido.
As exportacións de armamento nunca se realizan coa última tecnoloxía, senón coa da xeración anterior, e así os vendedores financian a súa propia industria ao tempo que manteñen a exemonía militar. Tamén existen filtros políticos nas exportacións: non hai problema en transaccionar tecnoloxía punta con Arabia Saudí, xa que non é produtor de armas e non hai posibilidade de copia. Con China, o embargo por cuestións de dereitos humanos radica en realidade na capacidade e na voluntade da industria chinesa de replicar a alta tecnoloxía. Os expertos vaticinan que no prazo de seis ou sete anos China encabezará o ránking de vendedores de armas con EEUU e Rusia.
Os resultados do Índice de Paz Global 2010 indican que o mundo se volveu menos pacífico. O Índice, que avalía os conflitos internacionais actuais, a seguridade xeral na sociedade e a militarización en 149 países, rexistrou un aumento xeral en varios indicadores, entre eles, probabilidade de manifestacións violentas e a percepción da criminalidade. Nova Zelanda lidera a lista dos países máis pacíficos e Afganistán, Somalia e Irak dos máis violentos.
Por sétimo ano consecutivo, ningún grande conflito interestatal estivo activo no 2010. No decenio 2000-2010, só tres das trinta guerras de maior envergadura foron interestatais. Non é que deixen de participar diferentes actores internacionais, senón que o fan no interior dun Estado.
Jordi Calvo, Tica Font e Tomás Gisbert, do Centre D’Estudis per a la Pau J.M Delàs (Justícia i Pau) de Barcelona axúdannos a analizar o candente panorama internacional tras a súa participación no Foro Compostela-2010.
O mundo segue en guerra. Cantos conflitos armados se poden contabilizar?
En termos xerais, podemos dicir que os conflitos armados totais (entre estados e intraestados) mantivéronse contantes no tempo. A tendencia dos conflitos entre estados é á baixa, ao contrario do que ocorre cos conflitos no interior do territorio dun Estado. Pero existe un problema na definición de conflito armado, xa que segundo a fonte, considérano dun modo ou outro. Normalmente o criterio está referido ao número de mortes que xerou. Nos últimos dous séculos, segundo quen o calcule, hai unha media de entre 30 e 40 conflitos armados, o que se mantén na actualidade, aínda co fin da guerra Fría.
En que se diferencian as guerras actuais das anteriores?
Algúns analistas, como Kaldor e Ignatief, sosteñen que as guerras cambiaron. Para nós, houbo algúns pequenos cambios, pero non son substantivos. Os bloques de poder son semellantes. Antes preponderaban as guerras entre estados. Agora, os actores que participan nas guerras son os de sempre, pero interveñen dentro dun Estado. China apoia o goberno de Sudán, EEUU apoia os rebeldes do sur, porque agora se van independizar co seu apoio, porque hai petróleo naquela zona. En canto ao financiamento, formalmente, si que hai certos cambios. Na Guerra Fría cada un dos bloques daba apoio económico e militar ás insurxencias e aos gobernos e en cambio agora, a nivel económico, tamén hai apoios de gobernos a grupos internos, pero estes grupos nútrense tamén das riquezas dese país para manter a guerra. Isto é novidoso.
Tamén eran guerras entre sistemas políticos, aínda que obviamente, o trasfondo era económico.
Antes a violencia mantíñana forzas públicas, militares que eran funcionarios do Estado, agora hai moitísimos actores privados que fan a guerra. Claro que detrás destes actores privados hai gobernos. Se miras, por exemplo, as empresas que batallan en Congo, podes ver de onde veñen os cartos. España meteuse no conflito do Congo de maneira importante por unha cuestión de prestixio internacional e tamén porque cando aquilo acabe queren estar presentes no repartimento do pastel.
Como mudaron as zonas quentes?
Se nos facemos a pregunta de cara a onde se dirixen case o 70% das armas no mundo, só as do mercado legal, atoparemos unha resposta clara de cales son as zonas máis quentes hoxe. Hai dúas zonas xeográficas: o Oriente Medio e o Sueste asiático; son os dous puntos que máis armamento están a recibir.
Que teñen en común?
Que teñen suficientes recursos económicos para facer investimentos en armamento. Nunhas hai petrodólares, e nas outras hai un florecemento económico, no cal, cada un destes gobernos quere ter, imitando os países occidentais, un certo protagonismo, un internacional, e dous, de poder de destrución ante os veciños. Unha gran parte dos cartos do seu progreso económico está a se investir en armas, usándoa para ter peso político.
Por que é importante?
Porque na medida en que en todo o Sueste asiático se está a acumular a produción ecónomica real e nós dependemos deles porque lles compramos a roupa, o coche, os obxectos, os ordenadores, a tecnoloxía... para equilibrar a balanza comercial faise o seguinte: eu véndoche poucas cousas a ti moi caras e ti véndesme moitas cousas a min moi baratas. Despois, está tamén o interese polo control estratéxico de certos recursos naturais.
O epicentro de recursos mudou de África a Asia?
Xa era esencial e hoxe Asia é sen dúbida o epicentro. Polo centro de Asia pasarán os oleodutos máis importantes de gas natural e petróleo desde Siberia até o mar Caspio. Quen controle esa zona controlará o abastecemento enerxético de China. Polo tanto, ten un interese xeoestratéxico político fundamental. Aínda non asistimos a grandes crises de violencia no centro asiático, pero as haberá. Seguro, porque as estratexias estanse a debater nesa zona xeográfica e, polo tanto, a inestabilidade facilita o control, e haberá que xerala como se xerou en Irak, porque beneficia. A cuestión é posuir a chave do oleoduto. Polo estreito de Ormuz, que ten apenas 40 quilómetros de ancho, pasa o 25% do consumo mundial diario de petróleo. Ademais de Asia e Oriente Medio están Nixeria, Venezuela e Colombia, con conflitos vencellados ao petróleo. Hai tamén outros recursos, que aínda que non sexan polo interese das potencias occidentais, pero que si se están financiando a través da compra deses recursos. É o caso de Congo, unha guera silenciada con cinco millóns de mortos.
É factíbel un mundo sen armas?
É moi interesante, sen dúbidas. Outra cuestión é que os Estados estean polo labor, que non o están.
Poden os Estados vivir sen exército?
De feito hai algún que non ten exército, Islandia, Porto Rico, Barbados, Andorra, Mónaco, Panamá, San Marino, o Vaticano.
Refírome máis ben a Estados con algún interese xeoestratéxico, que, segundo a visión militar, non teñen que defenderse de ninguén.
Defenderse de que, de quen. Para esa posíbel ameaza, para ese posíbel inimigo; por que como solución perpetua se establecen as armas de fogo? Por exemplo, cando nas estratexias de seguridade dos países occidentais as ameazas importantes son os terroristas, imos solventalo con avións de combate. A solución ao terrorismo é militar ou é policial? Creo que policial e xudicial.
A ausencia dunha condena explícita a Marrocos no caso saharauí ten que ver con que Marrocos é un bo cliente na compra de armas?
Si. Se descartamos os países da OCDE e OTAN Marrocos ocupa o primeiro lugar en compra de armas a España. E é un motor de axuda militar ao que tamén se lle fan ofertas, regalos simbólicos, como a venda de canóns a un euro. Armas que van ficando obsoletas son regaladas a estes bos clientes. Isto non entra nas estatísticas, pero é moi significativo, porque forneces a Marrocos incluso de moitas máis armas das que se contabilizan.
O caso Marrocos-Sáhara:
Marrocos “vulnera sistematicamente” os dereitos humanos. “Inviste máis recursos en armamento que en educación”. E está inmerso nun conflito armado que dura xa máis de 34 anos. A delicada conxuntura social do reino alauíta non disuadiu a España e no último semestre de 2009 o Goberno autorizou a venda de material armamentístico a Marrocos por valor de 80 millóns de euros. Esta situación motivou a primeira denuncia contra o Ministerio de Industria, Turismo e Comercio. Un grupo de organizacións sociais e xurídicas interpuxeron unha denuncia administrativa para reclamar a revogación das solicitudes de autorización e a denegación de futuras vendas de armamento ao país norteafricano.“Marrocos utiliza a violencia co pobo saharauí e o risco de que as armas se utilicen contra os seus habitantes é moi alto. España non debería facer transaccións armamentísticas cun país que infrinxe sistematicamente os dereitos humanos”, explica Luis Mangrané, avogado e membro da Asociación Internacional de Xuristas polo Sáhara Occidental (Iajuws). O Goberno autorizou a venda de material militar a Marrocos por valor de 145 millóns entre xaneiro de 2008 e xuño de 2009. Só no último semestre de 2009, o Reino de Marrocos foi beneficiario de material de defensa por valor de 29,5 millóns. As transaccións inclúen 286 vehículos militares; aeronaves de combate e munición.
O caso é que a fabricación de armas é principalmente patrimonio de empresas particulares. As transaccións mercantís son competencia dos seus departamentos comerciais. E os beneficios, propiedade privada. Pero o Goberno é o filtro inevitábel para a autorización final. Os avións de combate non viaxan a Irán sen permiso ministerial. A pólvora non atravesa territorio paquistaní se o Executivo o prohibe. Para iso, existe unha comisión dependente do Ministerio de Industria que autoriza ou denega as transaccións.
Un informe avalado por Fundación per la Pau, Amnistía Internacional, Intermon Oxfam e Greenpeace revela que no último semestre do ano 2009 o Goberno autorizou a venda de material de defensa a polo menos 17 países que atravesan unha delicada situación política, onde se violan os dereitos humanos ou existen conflitos armados. Algo prohibido expresamente no artigo 8 da Lei 53/2007 sobre comercio exterior en materia de defensa. Arabia Saudita, no punto de mira por violar sistematicamente os dereitos humanos, foi destinatario de material militar que ascende a 5 millóns de euros. E Tailandia, país no que se suceden os enfrontamentos entre a sociedade civil e o Goberno, recibiu aeronaves e armas por un valor total de 50 millóns de euros.
Por último, preguntámoslles aso intergrantes do Centre D’Estudis Per A la Pau: Que achega Wikileaks á comprensión de todo isto?
É pouco probábel que Wikileaks vaia cambiar a visión sobre as guerras, xa que o que está saíndo á luz é algo que dun modo ou outro xa sabiamos, que non é outra cousa que o seguimento da realidade política por parte das embaixadas en cada lugar no que traballan. É dicir, sabemos e sabiamos que os embaixadores non son neutrais e que están ao servizo do seu goberno. As guerras son unha extremadamente complexa preparación do uso da violencia para conseguir obxectivos políticos ou económicos e o desvelado por Wikileaks até agora, non supuxo ningún descubrimento excepcional. O que si que cremos é que a xente que non se dedica a investigar ou facer seguimento destes temas, entenderá un pouco mellor como funcionan as relacións internacionais.

POR UNHA ACCIÓN HUMANITARIA NON MILITAR

Ante a preocupación que xera a interconexión cada vez máis acentuada entre os exércitos e o humanitarismo, o Centre d’Estudis per la pau puxo en marcha xa no 2006 a campaña ‘Por unha acción humanitaria non militar’. “As forzas armadas non son nin poden ser actores adecuados para levar a cabo accións humanitarias –aseguran–, entre outras cousas, porque esixen os principios de imparcialidade, independencia e neutralidade. Hai unha selección das poboacións afectadas ás que se vai axudar que non corresponde á necesidade real senón a intereses xeoestratéxicos. Ademais, está a comportar gravísimos perigos para os traballadores humanitarios civís, posto que os grupos belixerantes deixan de distinguir quen é un e quen é o outro. De igual maneira, os exércitos poden pór en perigo a seguridade das poboacións que pretenden axudar cando se percibe demasiada connivencia entre estas e o exército estranxeiro. Os soldados tampouco están preparados, porque recibiron unha formación para a acción armada co fin de defender os intereses do seu Estado. Os gobernos utilizan o humanitarismo para xustificar a presenza dos seus exércitos no exterior e incrementar os orzamentos de defensa”.

NAVANTIA VIVIRÁ A CRISE

Como se converteu o Estado español no sexto exportador do mundo de armas?
Dándolle un impulso á industria produtora. En dez anos incrementouse un 900% o negocio.
Ademais escindiron ambas as dúas partes para poder ter subvencións, porque non está permitido achegar subvencións para a industria militar, pero si para a civil.
Agora, durante un certo período non haberá crise, pero é probábel que dentro duns anos a haxa, porque a alza económica está debida a que estamos a construír fragatas e buques de guerra para o exército real de Noruega e, cando iso se acabe, veremos o que pasa.
Que importe representa a construción dun destes barcos?
Pois achega entre 250 e 350 mi-llóns de euros anuais. Pero iso tocará o seu fin, e se non hai reposto de pedidos, pode que entre en crise. En España, un dos seus últimos proxectos foi o buque ‘Príncipe de Asturias’, de proxección estratéxica. Un buque para levar unha forza militar a miles de quilómetros de distancia, que ten que ver coa defensa do noso Estado? Non, ten que ver con outras cousas, coas ambicións imperiais, da captación de recursos enerxéticos e de materias primeiras. Ou a participación na ‘operación Atalanta’ da Forza Naval da UE contra a piratería en augas de Somalia. Si, está vencellado ao expolio da pesca nesas costas e ao control do tráfico comercial e naval no corno de Arabia.
Cales son os principais países aos que España lles exporta armas?
Depende de como o queiramos ver. Se o miramos desde os países que compoñen a OTAN, o 70% das exportacións diríxense a países membros do grupo militar. Se o miramos desde o punto de vista dos países industrializados, a OCDE, a porcentaxe sería do 65%. En canto á Unión Europea, as exportacións aos 27 membros están no 39%. Quere isto dicir que a maioría das exportacións españolas se dirixen a países industrializados, a nós o que máis nos preocupa non é isto. O que nos preocupa moito é que se miramos os países que dentro de Nacións Unidas están clasificados por índice de desenvolvemento humano no apartado medio e baixo, os países máis pobres e en situacións máis graves, vemos que o 8% das exportacións españolas van dirixidas a eles.
Contábanos o hai uns días o fotógrafo Gervasio Sánchez, despois da presentación da exposición sobre Serra Leoa que ten no Museo do Pobo Galego de Santiago que no Estado español, precisamente a industria armamentística é a única que non está en crise.
Si e non. A industria aeronáutica, dos avións non está a ter crise. Está ligada á industria europea aeronaval que desde hai moitísimos anos tiña un déficit, pero que nos últimos anos comezou a xerar grandes beneficios na área militar. A produción civil naval xera, porén, escasos beneficios. Pasa á inversa que hai uns anos, cando a produción civil era a non deficitaria. Mire se non Navantia.
O caso Navantia:
Grupos políticos e sindicatos levan tempo reclamando o fin do veto da Unión Europea a Navantia, até 2015, á construción de buques civís. En abril deste ano, o comisario de Competencia, Joaquín Almunia, sinalaba que o levantamento obrigaría a devolver un total de 975 millóns de euros de axudas públicas ilegais.
Os dous estaleiros da ría, Ferrol e Fene, a antiga Bazán e a antiga Astano, conforman na actualidade un único centro construtivo centrado na produción naval militar. O persoal directo componse de 2.500 persoas, e outros 4.000 traballadores máis forman parte da rede de industrias auxiliares, segundo os sindicatos. Calculan que o impacto global da empresa sobre a economía da comarca rolda os 17.000 empregos.
O presidente do Comité Intercentros de Navantia, Fernando Sinde, de CCOO, asegura que a actividade dos estaleiros da ría de Ferrol se vai reducir “á metade” a partir do 2012 se non se contratan novos pedidos. “A situación non é crítica, pero é preocupante, moi preocupante, e o primeiro golpe será sobre a industria auxiliar”. Por iso, pídenlle ao Ministerio de Defensa, a contratación da sexta fragata F-100, que foi un dos compromisos adquiridos polo Goberno central no 2004, tras a última reconversión naval nos estaleiros públicos que supuxo o fin de Izar e a fundación de Navantia. Case seis anos despois da creación de Navantia, o actual equipo xestor da compañía pública deseñou unha estratexia para potenciar a actividade da antiga Astano, no marco dunha política de diversificación que vai desenvolver en todas as súas áreas de negocio. Sen renunciar á construción naval militar, á que está dedicada desde a última reconversión, Navantia pretende especializar o estaleiro de Fene na fabricación de plataformas e buques auxiliares para os parques eólicos mariños. Trátase dunha aposta a medio prazo, que, segundo o presidente de Navantia, podería materializarse antes. Para Aurelio Martínez “o proceso de contratación de barcos a nivel civil caeu un 90% a nivel mundial e por iso o futuro de Fene hai que vinculalo cada vez máis ao sector da construción naval militar”. Aurelio Martínez cre, por outra banda, que non se fraguará o encargo militar previsto por Rusia, ante a competencia do modelo ‘Mistral’ que constrúe Francia, polo que limita as expectativas a curto prazo a Turquía e a Canadá.

Ningún comentario:

Publicar un comentario