A obra coñecida
como “Zapatos no paseo do Danubio” conmemora as vítimas do holocausto xudeu en
Budapest. É un monumento emotivo que esquecen os turistas e que agocha unha
triste historia de morte e desesperanza.
Por
Marcos Gándara Costa | Budapest | 23/12/2012
Paseando
pola turística cidade de Budapest, na beira do río que corresponde ó distrito
de Pest, xusto fronte ó parlamento e moi preto da chamada Ponte das Cadeas, o
camiñante atópase cunha longa ringleira de zapatos de ferro fundido dispostos
en pares e sen ningún tipo de significado aparente. De feito, esta peculiar
obra artística non aparece reflexada na maioría das guías de viaxe da capital húngara,
polo que o visitante a miúdo abandona a cidade sen contemplala. Porén, se de
algo está chea esta creación escultórica é de significado, xa que con ela, os
seus creadores Gyula Pauer e Can Togay renderon tributo en 2005 ós milleiros de
vítimas xudías durante a II Guerra Mundial, moi especialmente ás do Gueto de
Budapest, que se atopaba arredor da zona que ocupa a Gran Sinagoga, e que foron
asasinadas polo partido fascista húngaro da “Cruz Frechada”, liderado por
Ferenc Szálasi quen gobernou o país entre outubro de 1944 e xaneiro de 1945, e
que foi condenado a morte por un xurado popular.
O realismo
da obra é tal, que dende a distancia parecen tratarse de verdadeiros zapatos,
semellando que en calquera momento os seus donos poden voltar a recuperalos,
pero estes non regresarán nunca máis. Para a creación destas representacións en
ferro tomáronse 60 modelos orixinais de calzado da época, e entre a
infinita ringleira destacan algúns pares de reducido tamaño, pertencentes a
nenos, que correron a mesma sorte que os seus maiores, por motivos que nin uns
nin outros alcanzaban a entender con exactitude.
Neste
sentido, e a pesar de non ser unha obra tan grande e espectacular á vista como
pode ser o coñecido Monumento ó Holocausto que o famoso Peter Einsenman,
creador tamén da menos alagada Cidade da Cultura, edificou en Berlín, este
sinxelo homenaxe está cargado dunha fonda emotividade.
Crueldade
sen límites
Aínda que o
número de asasinatos de xudeus en Budapest, non é comparable ó doutros lugares,
sobrepasou a nada desprezable cifra do medio millón. Ademais, é preciso sinalar
que o “modus operandi” utilizado para levar a cabo o exterminio semita neste
lugar está dotado dun matiz especialmente cruel, que a súa vez explica o
simbolismo deste monumento.
Así, e como
aparece perfectamente relatado na película “Music Box” do xenial director francés
Costa-Gavras, a situación de escaseza de balas que vivían os nazis húngaros
levounos a usar habitualmente un macabro método de exterminación; atar cun
arame moi apertado a parellas ou grupos de xudeus, evitando que se puidesen
soltar, para a continuación disparar na cabeza a un deles, e posteriormente
arroxalos ás xeadas augas do Danubio, polo que ou ben falecían afogados, por
hipotermia ou no hipotético caso de que algún conseguise liberarse, a
tiros.
Macabro
ritual
A pesares
destas atrocidades, existen algúns superviventes, grazas ós cales hoxe temos
testemuños de primeira man desta barbarie. Este macabro ritual levouse a cabo
con arbitrariedade ó longo de toda a beira de río, non só no lugar específico
onde se empraza o monumento conmemorativo.
E por que un
monumento con zapatos?. O seu valor simbólico é moi importante polo gran valor
económico que estes tiñan nese momento, xa que antes de que as vítimas fosen
guindadas ó río, eran obrigadas a descalzárense, có obxectivo de conseguir
sacar un beneficio económico do seu calzado. Por iso, en máis dunha ocasión, a
beira do Danubio luciu, tal e como hoxe, cunha longa ringleira de zapatos, só
que por aquel entón, non eran de frío ferro, sendo posible que o coiro do que
estaban feitos mantivese aínda a calor corporal dos pes que ata había ben pouco
gardaban no seu interior.
Os
"Xustos entre as nacións"
Durante eses
negros anos dúas figuras, pouco coñecidas, conseguiron salvar deste funesto
destino a máis de 5000 xudeus e que os fixo merecedores a ambos, entre outras
condecoracións, da de “Xustos entre as nacións”. Eran o diplomático español Ángel
Sanz Briz, tamén coñecido como “O anxo de Budapest” , quen durante o
tempo no que foi cónsul do Estado español nesta cidade, por conta propia, e sen
atender as posibles represalias do goberno franquista para o cal traballaba,
proporcionou pasaportes españois a xudeus húngaros. Estes alegaban ter unha
orixe sefardí polo que en función dun vello Real Decreto de época de Primo de
Rivera, aducían ser descendentes directos dos xudeus expulsados polos Reis Católicos.
Do mesmo
xeito, e debido ó coñecemento de primeira man que tiña da situación, Sanz Briz
relataría ó goberno franquista as inhumanas condicións ás que se vían sometidos
os xudeus no país maxiar, aínda qu o directorio de Franco ignoraría as
informacións. Tal foi a adicación deste diplomático que no seu empeño por
salvar vidas, mesmo chegaría a poñer diñeiro do seu propio peto, para poder
subornar as autoridades húngaras, quen por aquel entón eran uns títeres en mans
dos ocupantes nazis.
Así, e a
pesar da súa dedicación á causa, ante a inminente caída da capital en mans do
exército vermello, a finais de novembro de 1944 o goberno español obrigou a
Sanz Briz a trasladarse a Suíza. Porén, a actividade non cesaría, xurdindo a
outra figura destacada á que debemos facer referencia, Giorgio Perlasca. Este
italiano, veterano da guerra civil española, ocuparía o lugar do cónsul español,
tendo que recorrer a enganos e a suplantar incluso a súa identidade en certas
ocasións, xa que el nunca chegou a ser diplomático. Deste xeito, mantivo esta
actividade ata a chegada do exército bolxevique en xaneiro de 1945,
desaparecendo posteriormente e mantendo a súa historia en segredo durante mais
de 30 anos.
É unha pena
cando o turista desinformado se fotografía sorrinte a carón deste sentida obra
conmemorativa, introducindo incluso os seus propios pes nuns zapatos cuxa función
é homenaxear a memoria de inocentes, e sen reparar nas tres sinxelas placas que
en inglés, hebreo e húngaro rezan:
“Á memoria das vítimas
arroxadas
ó Danubio
polos
milicianos da cruz frechada
en 1944-45”
Ningún comentario:
Publicar un comentario