Eduardo
Rodríguez Saiz, Sermos Galiza
Ao comezo de cada curso escolar teño por costume ver o
libro de coñecemento do medio dos meus fillos: gústame ler os contidos, sobre
todo na parte que se dedica á Historia (cuestión de deformación profesional,
son arqueólogo). Agora veño de ollar o manual do meu fillo de 11 anos, que
cursa 6º de primaria, e a verdade é que o que vin deixoume perplexo, sobre todo
cando se narra a Historia máis recente do noso Estado.
Pero antes de centrarme en comentar a parte do temario
que desenvolve a Historia Contemporánea, quero facer un par de breves
anotacións ao respecto do resto dos temas.
Por unha banda, o seu manual (da
editorial Obradoiro Santillana, dentro da colección A Casa do Saber) presenta
un grave déficit en canto aos conceptos históricos. Por poñer un exemplo, se
segue ensinando que “....hai uns 3000 anos, a Península estaba habitada por
dous grandes grupos de pobos: os celtas e os íberos....”, cando esta formulación
está máis que superada hai tempo grazas á investigación arqueolóxica. Ou cando
se lle ensina ao alumnado que “....no século V, os visigodos invadiron
Hispania e fundaron un reino con capital en Toledo....”, invisibilizando
con esta proposta ao reino dos suevos establecido no noroeste peninsular
durante a primeira metade do século V, moi na liña historiográfica que exalta a
tradición visigótica como semente lexitimadora da España contemporánea.
Por outro lado, no devandito manual reflíctense dous
grandes problemas endémicos na ensinanza da materia, como son a invisibilidade
da muller na Historia e a ensinanza da Historia reducíndoa a unha historia
política.
Sobre a primeira das formulacións, se ben a linguaxe
usada é correcta, resulta tremendamente sexista e discriminatoria a imaxe que
se lle proporciona ao alumnado sobre o papel da muller ao longo da Historia.
Así, ao lado dun parágrafo sobre a Prehistoria no cal en todo momento se fala
de “...seres humanos....”, “....grupos humanos....”, evitando o
uso de home e muller, aparecen dúas láminas. Nunha se plasma unha
escena de caza cun grupo de persoas tendendo unha trampa a un mamut, e noutra o
interior dunha vivenda con dúas persoas facendo traballos téxtiles. E como non,
nas actividades de caza (ligadas tradicionalmente á forza, ao prestixio
grupal,....) aparecen só homes, mentres que na actividade doméstica só se
grafían mulleres (na esfera familiar, de portas para dentro,...). De certo é
que se descoñece por completo como sería o reparto de traballo segundo sexo,
idades, etc. no Paleolítico e no Neolítico, e inconscientemente se está
plasmando un anacronismo, trasladando un rol sexista actual ás sociedades
prehistóricas.
Ao respecto da ensinanza da Historia reducíndoa a
historia política, pois que dicir... Xa non hai que aprender a lista dos reis
godos, agora en cambio hai que memorizar as listas dos Austrias e os
Borbóns.... De verdade ten sentido que rapaces de 11 anos aprendan que antes de
Fernando VII reinou Carlos IV, e antes Carlos III, e antes Fernando VI, e antes
Felipe V, e antes....? De verdade se pretende que a Historia sexa unha
disciplina atraínte con este desenvolvemento conceptual dirixido a un alumnado
de primaria? Qué define un período histórico, quen goberna nesa época ou o que
lle pasaba ás xentes, como eran as súas sociedades? Nesta liña é acertada a
reflexión de Bermejo Barrera, cando di que "...a historia da humanidade
non é máis que un paseo polo amor e a morte, dous principios contraditorios,
pero estreitamente solidarios. Nós os historiadores somos os únicos profetas
capaces de predicir o pasado e tentamos con grandes esforzos reconstruílo
fragmentariamente, lembrar ás persoas desaparecidas que viviron nel e expresar
nun marco sempre forzado o infinito desexo de vivir...”.
Pero focalicemos de novo a atención na Historia
Contemporánea de España. É realmente sorprendente o tratamento que se fai de
dous episodios da nosa historia recente: a benevolencia con que se fala da
ditadura de Franco, e a imaxe que se presenta da Transición á democracia.
No parágrafo titulado A ditadura de Franco, dise
que “....A partir de 1950, a economía mellorou, as relacións exteriores
normalizáronse e o nivel de vida dos españois aumentou. Pero persistía a falta
de democracia...”. Abraiante. Xa sei que para os nosos fillos, o alzamento
fascista contra un goberno lexitimamente constituído, e os posteriores case
corenta anos de represión, atraso e falta de liberdade son unha abstracción
histórica (supoño que cando se lles fala de Franco terán a mesma sensación de
proximidade que se a nós nos falaran de Primo de Rivera ou Espartero), pero é
inadmisible resumir así os derradeiros 25 anos de ditadura. Non se pode obviar
que continuou a brutal represión mentres o goberno republicano legal seguía co
seu exilio parisiense, continuaron as execucións de militantes antifranquistas
ata practicamente o momento da morte do pequeno ditador, etc. As relacións
exteriores do réxime, salvo o acercamento a outros sistemas fascistas,
limitábase á interesada cooperación dos EEUU (lembremos que estamos en plena
Guerra Fría) e súas institucións afíns (ONU, FMI, Banco Mundial,...), e como
no, a Santa Sé.
Sobre a Transición e os inicios da democracia, se lle
narra ao alumnado que “...en 1977, o rei nomeou a Adolfo Suárez presidente
do goberno.....Adolfo Suárez foi o primeiro presidente da democracia en
España...”, maquillando unha realidade bastante menos benévola para Suárez.
Trala morte de Franco e formando parte do novo goberno de Arias Navarro, Adolfo
Suárez foi nomeado en decembro de 1975 Ministro Secretario General del
Movimiento, para posteriormente ser elixido Presidente nas eleccións xerais de
xuño de 1977, aínda en período preconstitucional. Máis adiante, ao falar da
Constitución, sen ningún rubor se escribe que “....a Constitución foi
aprobada.....por todos os españois...”, cando soamente votou a favor o
58,97 % do censo electoral na totalidade do Estado.
Asumo que estamos nun libro de texto, que non é o soporte
ideal para facer crítica política e/ou historiográfica, xa que a finalidade é
que os rapaces aprendan a materia. Pero non se pode falsear a Historia,
plasmando nun manual – e converténdose case que en dogma de fe para o alumnado-
unha realidade que non existiu. Estase a educar cidadáns do futuro, e a
democracia debería ser aos seus ollos, non a suma de presidentes (de novo a
voltas coa Historia en clave política: despois de González veu Aznar, despois
Zapatero, despois....) senón as regras de xogo da convivencia: participación
cidadá na política, tolerancia (ollo á frase que aparece no manual “...atentado
terrorista islámico en Madrid, en que morreron case 200 persoas...”, todo
unha declaración de intolerancia coa relixión musulmá), xustiza social,
igualdade, en fin, unha democracia real con maiúsculas. Eduquemos coa verdade
por diante (inda que nos poida producir rubor), para conseguir unha cidadanía
crítica e verdadeiramente democrática.
Ningún comentario:
Publicar un comentario