Guillem Martínez é xornalista, columnista e
guionista de televisión. Desde 2005 ata 2009 mantivo un blog no que sinalaba en
tempo real os choques culturais que se producían nunha democracia occidental
que aseguraba estar na Champions, coas súas peculiaridades e a súa letra
pequena. Agora acaba de editar CT o la Cultura
de la Transición: Crítica a 35 años de cultura española (DEBOLSILLO,
2012), una compilación de artigos con autores diversos. Algúns botamos de menos
respostas sobre a CT periférica, esa cultura “tutelada e que tutela”
desenvolvida ao amparo dun falso federalismo. Antes da entrevista, Guillem
Martínez aclara que sabe moi pouco ou nada de Galicia. Coa intención de
explicar o contexto galego, as preguntas quedaron, ás veces, máis longas que as
respostas.
Nunha das presentacións, David Arístegui definía o
libro como unha caixa de ferramentas útil para identificar que é e como
detectar a Cultura da Transición, ou polo menos, para que aparezan as preguntas
necesarias que dean pé a explicar estes 35 anos de cultura española. Pero non
parece unha caixa de ferramentas pechada senón en construción. Ten un número
concreto de artigos e reflexións pero incita a que se reproduzan e que amplíen
o concepto. Non sei se naceu con esa intención ou foi algo que apareceu no
proceso.
O libro naceu como ferramenta. Literalmente.
Consiste nun debuxo da ferramenta que propoñemos -propoñemos o concepto CT como
ferramenta para un combate cultural, para avaliar e enfrontarse a 35 anos de
cultura e de réxime político- e, posteriormente, deixamos o concepto nas mans
de diversos autores, que desde as súas disciplinas e a súa ideoloxía, lle dan
un tute ao concepto. É dicir, comezan a desenvolver o combate cultural. E, si,
faltan disciplinas. Verbigracia, falta falar de dereito, de historia, de
teatro... Da tira de cousas. Iso xa está en mans do lector. Un combate cultural
é work in progress.
A CT pode ser interpretada, e máis nestes tempos,
como unha amplificación do tapón xeracional, cousa que vostede nega ou polo
menos puntualiza. Que elementos a fan algo máis?
Non é un tapón xeracional. É un tapón cultural. Todo
aquel que queira integrarse ao tapón ese, só ten que envellecer 30 anos e
adoptar os puntos de mira e os límites da CT. E, zas, xa está no tapón,
independentemente da súa idade.
Vostede define CT como unha cultura que non xera
problemas nin tensións. Literalmente que “traballa para o Estado, o único
xestor de estabilidade desde 1978”. Que papel pensa que xogaron as CCAA -sobre
todo as históricas- como parte fundamental do Estado e engranaxe necesario para
esa desactivación do conflito centro-periferia?
O Estado ven configurado tamén polas CC.AA. e os
municipios, dous cacharros que se empregaron a fondo na formulación e o
desenvolvemento da CT. O programa dunha festa municipal, por exemplo, é unha
metáfora da CT nun municipio. Repecto ás CC.AA., foron parte e límite na CT. A)
Parte: desenvolveron pequenas CTs de segunda división. La Rioja, Murcia,
Castilla-León, por exemplo, debuxaron pequenos staffs locais de intelectuais,
con funcións e estéticas parecidas aos-intelectuais-de-verdade, por chamalos
dalgunha maneira. Para crear esas reproducións a escala 1:1 da CT, as CC.AA.
adoptaron os mesmos medios e mecanismos có Estado: o premio, a honra e a pasta
gansa, e a marxinalización de opcións que non satisfacían ao Estado. B) Límite:
o enchepistas da CT, o (case) único tema discutible, foi o tema territorial. E,
máis comunmente, o agravio territorial.
As CC.AA., nese sentido, foron unha escenografía moi
útil para a CT. Respecto das comunidades históricas, debo confesar que son o
único xornalista peninsular que non sabe nada sobre Euskadi. E, xa postos, Galicia.
No entanto, intúo que Euskadi foi a única C.A. que escapou da dinámica de
discusións en espiral. Tivo un proxecto estrutural. De feito, témome, esta mañá
a primeira hora, Euskadi dispón dunha economía e unha sociedade diferentes -e
xa postos, dun mapa do AVE diferente-, verbalizables nas súas estatísticas
diferenciadas. Catalunya -posiblemente Galicia, non me faga caso-, non se
diferencian en nada de La Rioja ou Guadalajara. Carecen dunha cultura
diferenciada -son CT-, e as discusións en espiral non construíron feitos
diferenciais atractivos e liberadores.
Por outra parte, e como cabe imaxinar en toda
discusión en espiral. E aquí, se lle parece, fálolle de Catalunya, un país
abandonado a un nacionalismo de dereitas, que foi o motor de todas as discusións
en espiral, básicas na CT, esa cultura que ten como obxectivo a ausencia de
movemento. A esquerda CT non foi quen de aportar discusións non espirais -é
dicir, estruturais-. Iso, no caso catalán, foi dramático. En Catalunya, as
esquerdas metémonos nesta Liga hai máis de 100 anos, grazas a un pollo que
se chamaba Pi i Margall, que debuxou un federalismo divertido, proudhoniano,
que consistía en dividir o Estado en entidades soberanas cada vez menores, e
cada vez máis participativas e transformadoras. A razón de falar de Catalunya
era, nese sentido, a liberdade. Unha festa que, snif, non se produciu
nos últimos 35 anos, e a razón de ser do catalanismo ata o seu rapto pola
dereita.
Ou sexa que os nacionalismos periféricos
contribuíron a modular o que era cultura e o que non...
Absolutamente. A conclusión máis divertida é que o
que a dereita denomina nacionalismos periféricos é, en efecto, CT periférica. É
dicir, CT. É dicir, os mesmos mecanismos que o Estado pero con outro discurso.
É dicir, nada.
Lendo o libro, pensaba que en Galicia vivimos unha
CT moi particular. Non podemos esquecer que o fraguismo dominou a cultura
política e institucional -co que iso leva consigo para un país coma o noso,
dependente da administración- ata 2005. Ao día seguinte de perder as eleccións
Fraga, media Galicia xa lle botaba de menos. Os seus adversarios -e os seus
sucesores- puxeron todo o seu empeño para que lle botase de menos tamén a outra
media. E algúns temos a sensación de que nunca marchou. Desde fora, considera
que o fraguismo foi máis CT o máis Cultura Brunete?
A Cultura Brunete é o primo de zumosol da CT.
Intensifica aínda máis a Transición -e a súa lectura desde a dereita- como
Idade de Ouro. Non hai moitas diferenzas máis, aínda que lle doa. Unha cultura
que pode admitir a Fraga como animal de compañía é unha cultura moi violenta. Á
C Brunete, por tanto, non lle fai falta ser moito máis violenta que a CT.
Quizais, grita máis.
Falas do 15M como greta da CT e do 11M como o
perfecto día CT. Hai un feito anterior que non se aborda -entendo que non se
faga porque case foi exclusivamente galego- e que por aquí se viviu de forma
moi estraña. Foron os feitos ocorridos en 2003 despois do afundimento do
Prestige. O Estado desapareceu, estivo aparvado, e o corpo civil funcionou como
nunca o fixera, e posiblemente non volveu facelo. Aquelo xerou unha ruptura que
algúns intentaron integrar na engranaxe da confrontación partidista pero que
naceu do máis puro acto cidadán. Por primeira vez en moitos anos, os cidadáns
tomaron a iniciativa e despois viñeron os partidos.
É moi posible. Desde fora, no entanto, foi un éxito
CT. Unha futura princesa informaba de como toda España, movida pola unidade e
esas cousas chachis que ten a CT para explicar que todos-xuntos-podemos, acudía
a Galicia a limpala, fixala e darlle esplendor. O resultado foi un éxito. Ata
certo punto, foi tamén, glups, un éxito electoral posterior. A CT evitou que as
vivencias que vostede me comenta -e que, desde logo, se intuíron e, nalgúns
casos, se souberon grazas á información-, calaran como fenómeno informativo. A
CT funcionou en Galicia. E, se me forza, en Lima. Ata despois do 11M, e ata a
cousa da Lei Sinde, a CT non tivo resposta na sala.
Gústame moito a idea do “Estado como motor da
cultura”. Escribe Minchinela no seu artigo: “As institucións non testemuñan a
cultura. No seu lugar dan sinal de existencia”.
Na CT, o Estado é o motor e o límite da cultura. A
frase de Minchinela non só é cruel, senón que é efectiva e certa.
En Galicia temos a lei de Berto "A medida que
unha discusión online en galego sobre calquera tema avanza, a probabilidade de
que se mencione o reintegracionismo/isolacionismo achégase a 1". Volvemos
sempre ás discusións da época constituínte e preautonómica?
Supoño. Esa é a graza das discusións en espiral,
tuteladas e limitadas polo Estado. A mostra de botón, ofrézolle outras
discusións non só non tuteladas pola CT/O Estado, senón que sería o seu fin,
tal e como coñecemos o Estado desde 1978. De feito, snif, non se practicaron en
35 anos: E se utilizamos o dereito de autodeterminación? E se repartimos a
riqueza? E se deixamos a lingüística aos lingüistas?
En entrevistas anteriores, vostede non era moi
entusiasta da achega de Internet á transformación do país. Segue sendo
escéptico? Que lle parecen os xornais online que nacen nas marxes do xornalismo
tradicional?
Síntome apaixonado. O que me invita a ser escéptico.
Está por ver o poderío dos xornais online. Pero, en todo caso, o dos xornais
convencionais xa está visto para sentenza. Acabouse. A Rede funciona para
transmitir informacións non agardadas. Aínda non funciona de corrida para
debuxalas, para crear o que creaban os xornais, e para o que é necesaria unha
industria. É dicir, pasta. Son, por outra parte, apaixonantes as posibilidades
da Rede para unha democracia 2.0. Pode ser, literalmente, a pera.
Complementando o libro CT o Cultura de la
Transición confeccionei unha conferencia con proxeccións onde expoño
as directrices do libro. Nela, evito o discurso grave e sisudo dos analistas, e
no seu lugar utilizo cancións. Chameino CT El Musical, presentouse en
capitais de provincia, e estes son algúns dos puntos que mostra no seu
percorrido.
1-
Trazar as liñas básicas sobre o que pasou en
España os últimos trinta e cinco anos, ten para moitos televidentes a música
necesaria de Fórmula Quinta e o seu Cuéntame. O
musical da CT arranca con ese tema para inmediatamente detelo co violento
rasgado da agulla do tocadiscos, dando así a entender que o propio
Cuéntame é un retrato CT de España.
2-
O buenrollismo radical trasládanos á música
oficial do recordo da Transición: Libertad Sin Ira, de
Jarcha. Optimismo, reconciliación e amnesia do pasado, o seu pan, a súa
femia e a festa en paz. Aquí o importante é non discutir. Tres décadas
despois, cando escoitamos Libertad sin ira é menos importante a “libertad” e
máis importante o “sin ira”.Tanto é así que o Ministro do Interior Jorge
Fernández Díaz buscou este 2012 para criminalizar a resistencia pasiva, o que
convertería en delincuentes ao famélico Ghandi ou ao orondo Chanquete, que
cantaba "no nos moverán" desde o estribor de La Dorada.
3-
Nesta iniciativa de Telefónica, o Banco de
Santander e las Cámaras de Comercio, personalidades enrolladas españolas
defenden que os demócratas deben manterse unidos, que a crise é unha cousa
fortuíta, e -ante todo- que non se deben buscar culpables. Os trapos sucios
lávanse en casa para non alertar aos pasaxeiros. O que tiña pasado, pasado está
e debemos compensalo facendo un esforzo entre todos.
4-
O fútbol como ferramenta de unidade e cohesión
nesta cantinela recitada por diversas personalidades da pantalla. ¡Podemos! Podemos gañar o
mundial sempre e cando o que xogue sexa outro. Podemos, pero sempre e
cando deleguemos. As vías alternativas están vetadas: facer as cousas pola nosa
conta, iso xa non podemos.
5-
En OT os concursantes están
obrigados a obedecer aos seus profesores, a suavizar as súas particularidades,
a cantar cancións impostas lles gusten ou non, e en xeral a someterse a unhas
normas innegociables que van “por el bien del espectáculo”. Os cantantes
pelexan por ser ese intérprete homoxéneo e obediente, que ademais é democrático
porque a audiencia pode votar o seu preferido. Todos os candidatos únense neste
tema culminante titulado de forma insuperable “Mi música es tu voz”, que
pecha con honras este percorrido-express por CT El Musical.
Ningún comentario:
Publicar un comentario