Cobalto, diamantes, cobre,
uranio, cinc, carbón, cadmio, ouro, coltán... Son os nomes de numerosos
minerais e pedras preciosas, e tamén están detrás das causas da violencia que
vive hogano a República Democrática do Congo (ex Zaire). Algúns alimentan os
nosos móbiles e ordenadores. Outros a nosa cobiza.
BEATRIZ TOSTADO GRANDE.
XORNALISTA. CONSELLO DE REDACCIÓN DA REVISTA PUEBLOS
Situado no corazón de África,
o antigo Congo Belga está rodeado por Gabón e a República do Congo ao oeste,
Angola e Zambia ao sur, República Centroafricana e Sudán ao norte, e Uganda,
Burundi e Ruanda ao leste. Ocupa unha enorme extensión que vai desde o lago
Tanganika ao Atlántico e acolle unha gran diversidade de etnias e linguas
diferentes, entre as que destacan o lingala, o kikongo, o swahili e o tshiluba.
A RDC é un dos Estados da
conflitiva zona dos Grandes Lagos. Conflitiva pola súa riqueza, tanto agrícola
como de minerais, que nacen na súa terra coma un maná, e que desde sempre
espertou a avidez dos líderes africanos, europeos e estadounidenses, cuxas grandes
empresas se dedican ao saqueo, nunha especie de pacto selado entre todos. Todo
iso desprezando e humillando á poboación, unha das máis empobrecidas do mundo.
Un país rico cun pobo
pobre, como tantas nacións africanas, presas dos seus minerais, do café, do
cacao e de moitas máis riquezas naturais, cuxos beneficios se reparten as
potencias estranxeiras e, posteriormente, as empresas multinacionais e as
elites deses países. No caso de RDC as riquezas concéntranse sobre todo no
sueste (Katanga), sendo a zona que vai desde Butembu a Lubumbashi unha das máis
ricas. De alí saen o ouro, o coltán e os diamantes que parten acotío en grandes
cargamentos cara ás zonas onde se fabrica a tecnoloxía da que facemos uso no
Norte.
Unha maldición, a dos
minerais e as pedras preciosas, que vén de antigo e que non mudou tanto desde o
colonialismo do século XIX, cando as potencias europeas ocupan África, até esta
etapa poscolonial de novo imperialismo neoliberal. Da época do rei belga
Leopoldo II, para quen todo ese territorio era da súa propiedade, e no que
instaurou
unha violencia terrorífica e criminal que arrasou o país deixando
preto de dez millóns de mortos, á época actual, con outros tantos millóns de
mortos nos últimos quince anos. O rei Leopoldo, por certo, xamais pagou polos
crimes cometidos.
Independencias
A principios do século XX
a propiedade do país pasou a mans de Bélxica e continuaron os modos
escravistas. Pasada a II Guerra Mundial, e até entrados os sesenta, na maioría
dos países africanos comenzaron a xurdir –ou a saír á luz os xa existentes–
movementos de liberación ou de corte independentista que loitaban para iniciar
a ruptura coas potencias coloniais.
Á calor deses movementos,
e froito da fartadela da humillación, esa onda tamén chegou ao Congo Belga de mans
dunha manchea de organizacións políticas, moitas de corte tribal. Destacaba o
Movemento Nacional Congolés (MNC), liderado por Patrice Lumumba, cuxo ideario
era máis integrador e acollía valores achegados ao socialismo. Lumumba liderou
a independencia, logrando, tras unhas eleccións, que a soberanía pasase de mans
belgas ás dos congoleses en 1960. A independencia iniciábase enchida de
esperanza, liderada por unha persoa que defendía un estado forte de corte
unitario, cuxas rendas obstentasen de xeito real os congoleses, con Lumumba
como primeiro ministro e Kasa-Vubu –dun dos partidos de carácter máis
tribalista– de presidente.
Porén, como aconteceu con
Julius Nyerere en Tanzania, cando xorden líderes cuxas decisións económicas e
políticas derivan nunha verdadeira soberanía e no benestar da poboación, téntase
frear desde fóra esa deriva, a miúdo con actuacións un tanto escuras. Iso foi o
que aconteceu. Ao pouco de chegar ao poder Lumumba tívose que enfrontar a
numerosos problemas. Aparece Joseph-Désiré Mobutu, a quen Lumumba coñecera en
Europa e que se uniu ao MNC. Este novo persoeiro é nomeado xefe do Estado Maior
con consecuencias nefastas. Paralelamente, desde fóra apoiábase ao líder de
Katanga –a zona máis rica–, aliado dos occidentais.
Mobutu deu entón un golpe
de estado, feito que tranquilizou a belgas e estadounidenses, e iniciouse a
operación para esmagar e facer desaparecer o "desobediente" Lumumba,
que contaba co apoio da maioría dos congoleños. Lumumba foi detido,
encarcerado, torturado e asasinado. Morreu nese intre unha das grandes
esperanzas non só para o Congo, senón para o continente africano e comezou, con
todo, un período bañado de negrura e de autoritarismo, no que se combinaba o
que se deu en chamar proceso de zairización con constantes inxerencias
externas, un leitmotiv do que hoxe é a RDC.
Zaire
En 1965 iniciouse a
aventura de zairización do país con Mobutu –que pasou a chamarse Mobutu Sese
Seko– á cabeza. Líder dun partido único, eliminou a pluralidade e, aos poucos,
foise tingindo cada vez máis de violacións de dereitos humanos, represión,
corrupción... O centralismo acabou convertido nun sistema represivo de control
social e eliminación do diferente. Nese proceso, a RDC mudou no Zaire.
Todo isto aconteceu até
entrados os anos ‘90 co beneplácito, cando non a axuda, de dous "socios
preferentes" da chamada comunidade internacional, Estados Unidos e
Francia, que até finalizada a Guerra Fría utilizaron a Zaire como aliada fronte
ao comunismo e cuxas grandes corporacións se dedicaron a tirar –e seguen a
facelo hoxe– enormes ganancias da industria mineira zaireña.
Tamén se enriqueceron o
ditador e os seus achegados. A Mobutu, a "xestión" dos negocios cos
recursos naturais dos zaireños, bañada de represión e corrupción, reportoulle
sumas millonarias –billóns de dóla-
res–, gran parte agachadas en contas
bancarias en Suíza e en mansións no sur de Francia.
As cantidades inxentes de
cartos e o enorme enriquecemento dalgúns chocaban frontalmente coa realidade
vivida pola maioría dos máis de corenta millóns de habitantes do país, que sufrían
miseria, desnutrición, alto índice de mortes infantís, desemprego, falta de
servizos públicos e de saúde decentes e violacións dos dereitos básicos. Moitas
persoas non vían máis solución que emigrar e, durante os anos oitenta
abandonaron o seu país e marcharon a estudar e traballar fóra, principalmente a
Europa.
RDC, Ruanda e Burundi
A crise de 1994 supuxo un
antes e un despois no devir do Zaire, sobre todo na zona leste do país. Logo do
xenocidio ruandés dese ano iniciouse outra onda de violencia –unha vez chegaron
ao poder en Ruanda os
tutsi– liderada por Paul Kagame, sementada tamén de
masacres e de centos de milleiros de mortos. Moitos hutu fuxiron e se
instalaron en campamentos na zona oriental do Zaire, preto de onde se agacharan
tamén tutsi fuxidos do anterior masacre.
EUA abandonou entón a
Mobutu á súa sorte e apoiou a incursión de militares de países veciños en
territorio congoleño. Paralelamente creouse una coalición dirixida por
Laurent-Desiré Kabila e apoiada por distintos países, entre eles Ruanda –Kagame
e a súa Fronte Patriótica ruandesa– e Uganda. Este conglomerado denominouse
Alianza das Forzas Democráticas para a Liberación do Congo-Zaire (AFDL) e fixo
posíbel que Kabila lle arrebatara o poder a Mobutu en 1996, provocando que o
ditador fuxise do país. Zaire volveu chamarse República Democrática do Congo.
Entre 1994 e 1997 producíronse
masacres sistemáticas da poboación civil congolesa. Cando se produciu o
xenocidio contra os tutsi en Ruanda, en 1994, os refuxiados ruandeses fuxiron
ao Congo, e os veciños congoleses acolléronos. Ruanda, axudada por Uganda e co
apoio de Kabila, continuou cometendo xenocidio, desta vez contra os hutu e
outros grupos de poboación, até 1998. Logo deses masacres, Kabila formou un exército
con membros de Ruanda, Uganda e a RDC para dominar definitivamente as riquezas
dol país. Unha vez máis, seguiuse masacrando a poboación civil.
Entre 1998 e 2003 morreron
uns catro millóns de congoleses. Durante ese período, Ruanda, Uganda e Burundi
invadiron, ocuparon e sementaron de terror o Congo, man a man cos rebeldes de
Nkunda –tutsi congolés–, que, á súa vez, serve os intereses de grandes potencias
do Norte –Estados Unidos, Reino Unido, Bélxica e Holanda. Esta guerra
permaneceu totalmente ignorada polos medios de información, tal e como foi
denunciado reiteradamente polos Comités de Solidariedade coa África Negra, que
a través da revista UMOYA difundiu bastante información ao respecto.
Desde 1998, o coltán e
outros minerais importantes saen do Congo através de Ruanda, xa que a zona na
que abondan os minerais é o leste –desde Katanga até Kivu–, preto da fronteira
con territorio ruandés. Isto faise coa compracencia dos países occidentais,
cuxas multinacionais tiran gran tallada do negocio, e cunha ONU moi feble, a
cuxos cascos azuis alí desprazados (MONUC) se lles acusa de non actuar
correctamente diante das matanzas acontecidas durante os últimos quince anos,
como foi explicado polo xaveriano congolés Donato Lwyando.
Kabila fillo, o cambio?
En 2001, Laurent-Desiré
Kabila foi asasinado. Suponse que a mans da súa garda persoal e por orde,
segundo moitos, do seu fillo, Joseph Kabila, que desde aquela preside o país.
Kabila fillo "pretende cambiar as regras do xogo e rexeita que o pobo
congolés obteña como único ‘beneficio’ o traballo escravo de nenos e mozos nas
minas e o sufrimento que as milicias que trafican co mineral inflixen a toda a
poboación" [1]. Pero isto conta coa oposición dos que controlan o mercado
global do coltán, que están aliados co presidente de Ruanda. En canto a Kabila,
non son poucos os que lle acusan de pouca transparencia no seu modo de facer
política e nalgunhas das súas actuacións.
Sexa como for, estes
masacres da RDC seguen impunes e mesmo se bloquearon permanentemente os
intentos de investigación. Estase á espera de ver que sucede coa querela
interposta diante da Audiencia Nacional española –e que tramita o xuíz Fernando
Andreu– contra 40 militares ruandeses da actual cúpula por "horríbeis
crimes" cometidos en Ruanda e o Congo desde 1994 até 2000, que causaron a
morte de 3,9 millóns de persoas, entre elas nove españois –seis misioneiros e
tres cooperantes.
Raio de esperanza?
Un recente informe da ONU
sobre Dereitos Humanos na RDC apunta directamente a Burundi, Ruanda e Uganda
como posíbeis culpábeis de xenocidio, crimes de guerra e contra a humanidade. Aínda
que moitos tentan que a información fique agachada, o feito de que se
entreabrira unha porta supón un paso e se cadra o inicio dalgún camiño en
positivo.
Nestes intres parece que a
embestida militar acougou algo, que os ruandeses se repregaron ao seu Estado e
que se parou a Nkunda. Con todo, segundo expertos como Donato Lwyando,
militares ruandeses seguen a entrar no Congo en busca de minerais e ao redor
diso orbita un plan de separación liderado por EUA, Ruanda e Uganda, que
pretende dividir o Congo e facer do leste –zona de minerais–
unha república
independente, que incluiría desde Katanga até a zona de Kivu, lindeira co
territorio ruandés.
Tal e como adoita lembrar
este relixioso xaveriano, que hoxe se atopa escondido por amenaza de morte, a
RDC está vivindo uns anos moi violentes como consecuencia do espolio constante
dos seus recursos e das loitas polo control dos mesmos. Neste asunto comeza a
ter importancia tamén a posición de China, que entrou no xogo, negociando
importantes contratos. Veremos que acontece.
Balance do decenio
Milleiros de mulleres e
nenas violadas e explotadas, millóns de persoas empobrecidas, refuxiadas, un
Estado que non pode pagar os profesores, directrices do Banco Mundial e do
Fondo Monetario Internacional que instan para non investir en servizos públicos,
só o cinco por cento dos congoleses na economía formal... E máis de cinco millóns
de mortos... E día tras día cargamentos de ouro, coltán e diamantes saíndo do
Congo cara ao Norte. Cara a aquí. Anoitece no Congo e un gran camión percorre
as estradas cara ao aeroporto. Vai cargado do que serán compoñentes básicos dos
nosos teléfonos e ordenadores portátiles, grazas aos cales, en internet,
buscaremos as palabras "RDC" e "guerras", e os minerais
manchados de sangue e violencia e as mulleres que sofren abusos saltarannos á
cara. O horror. O horror.
DAS MINAS AO MÓBIL
As
fotografías son de Sasha Lezhnev e pertencen ao estudo From Mine to Mobile
Phone, da ONG Centre for American Progress. Denuncia os intereses da cadea de
subministración de minerais na R. D. do Congo e especialmente o traballo
infantil nas minas do leste do país, que son fundamentalmente de ouro e 3T
–estaño, tantalio, tungsteno. O destino é a fabricación de compoñentes electrónicos
para ordenadores, consolas ou teléfonos portátiles. A maioría dos beneficios do
comercio destes minerais vai aos grupos armados e aos seus socios comerciais
das transnacionais –Intel, Apple, Nokia, Hewlett Packard, Nintendo, etc.– e
gobernos do Norte. Como as empresas non teñen hoxe auditorías para asegurarse
da procedencia dos seus materiais, todos os teléfonos e ordenadores portátiles
poden conter minerais de zonas de conflito do Congo. Localmente estes
beneficios son usados para mercar armas e intimidar a poboación. +INFO: www.enoughproject.org
Ningún comentario:
Publicar un comentario