Os homosexuais, vistos historicamente como "viciosos e enfermos"

Disciplinas como a psiquiatría, a criminoloxía, o dereito ou a pedagoxía españolas tratábanos neses termos entre mediados do século XIX e o comezo da Guerra Civil ·· O colectivo "tentou deixar oír a súa voz"

ALFREDO VALENZUELA/EFE . SEVILLA

O estudo histórico Os invisibles (Comares) sobre o homosexual masculino na cultura española entre mediados do século XIX e o comezo da Guerra Civil demostra como as distintas disciplinas científicas cualificárono como "enfermo" ou "vicioso" durante ese período.

Co subtítulo Unha historia da homosexualidade masculina en España, 1850-1939 os profesores Francisco Vázquez García, catedrático de Filosofía da Universidade de Cádiz, e Richard Cleminson, hispanista da Universidade de Leeds, rastrexaron a forma na que varias disciplinas científicas como a psiquiatría, a criminoloxía, o dereito ou a pedagoxía españolas conceptualizaron ó homosexual.

O estudo explora a formación "en grandes cidades españolas como Madrid e Barcelona e desde o período de Alfonso XII dunhas sociedades clandestinas de homosexuais que posuían os seus propios enclaves de encontro, código de sinais para recoñecerse mutuamente, rituais de iniciación e formas de celebración colectiva", segundo explicou Vázquez García.

"A contorna homosexual que coñeceron poetas como García Lorca ou Luis Cernuda, xa nos anos vinte e trinta asentábase, pois, sobre unha tradición moito máis antiga", exlicou o experto, para engadir que "as novelas do Álvaro Retana ou os ensaios de Alberto Nin Frías, nese mesmo período, revelan como os homosexuais intentaron deixar oír a súa voz, máis aló das etiquetas impostas pola Medicina ou a moral vixente", e así o constata o estudo.

Tamén se indaga en como "a homosexualidade entendida como perda de masculinidad funcionou como un símbolo político, no momento de decadencia da crise do 98; ou moral, coa aparición da figura do sacerdote pederasta na novela ou a psiquiatría da época; ou social, como un atributo asociado a unhas clases aristocráticas consideradas perversas e libertinas".

Como exemplo do "valor simbólico do homosexual", Vázquez García recordou que "en outubro de 1898, despois do Desastre de Cuba, se produciu unha crise de Goberno ao descubrirse que o gobernador civil de Cádiz, Pascual Ribot, cuñado de Antonio Maura e parente do ministro de Fomento do partido Liberal, organizara baixo corda un servizo de hixiene da prostitución masculina, con cobro de imposto e inspección médica incluídos."

"Nesa época estaba tolerada baixo regulamentación a prostitución feminina, pero non a masculina; e todo debeuse a unha denuncia de Adolfo Suárez de Figueroa, deputado conservador por Málaga, que publicou no xornal da súa propiedade o artigo O reino de Sarasa, onde denunciaba o feito e achegaba como proba as cartillas sanitarias dos "invertidos", segundo apuntou o responsable do estudo.

"O escándalo -continuou- foi maiúsculo e a noticia saíu en toda a prensa nacional, conduciu á dimisión do gobernador e á do mesmo ministro, e na prensa comentábase o feito paradoxal de que o que a derrota militar en Cuba non lograra provocar, ou sexa, unha crise de goberno, fóra propiciado por un asunto tan turbio".

"Tamén se dixo que "o de Cádiz" -é posible que a coñecida fama desta cidade proveña dese escándalo- mostraba a falta de masculinidade e hombría da raza española e explicaba o desastre militar", concluíu.

"Enfermos non daniños especialmente"

No entanto, a obra tamén aborda a primeira lei penal que na España contemporánea castigaba a homosexualidade consentida entre homes adultos e que foi aprobada pola Ditadura de Curmán de Rivera, en 1928, e provocou que "algúns intelectuais como Gregorio Marañón ou o xurista Jiménez de Asúa se pronunciasen contra a norma, sinalando que os homosexuais, en tanto que enfermos non especialmente daniños, non debían ser obxecto de castigo." O libro céntrase na homosexualidade masculina porque "no caso da feminina resulta moito máis difícil atopar testemuños, dado que se trataba dunha conduta aínda máis silenciada e invisible", aclarou Vázquez.