"Apash, os de fóra"

Cora Peña denuncia no seu primeiro documental o "paroxismo do sistema neoliberal" que ameaza a supervivencia dos indíxenas da Amazonía peruana

VANESA OLIVEIRA . SANTIAGO

"O que pasa en Perú é o paroxismo do sistema neoliberal e o pensamento materialista. Na Amazonía hai unha poboación que non comprende a nosa forma de vivir e de concibir a Natureza, coa que os indíxenas reclaman o seu dereito a manter a súa comuñón espiritual". Así describe unha das ameazas da comunidade indíxena neste país a realizadora viguesa Cora Peña que mañá presenta en Cineuropa o seu primeiro documental, Apash, os de fóra, que se poderá ver ás 20:30 horas na Aula Sociocultural de Caixa Galicia en Santiago de Compostela -e que tamén se proxectará o 14 e o 28 na sede da Fundación Caixa Galicia-.

Para tomar contacto coas comunidades indíxenas da Amazonía peruana, Cora acompañou o aventureiro galego Antonio Abreu, que viaxa á zona na busca da descendencia do mítico "rei dos xíbaros", Alfonso Graña, un emigrante de Avión que a principios do século XX se fixo co liderato dos pobos indíxenas da conca do río Marañón. "Estiven en Perú durante dous meses, na primavera deste ano. A primeira ruta fíxena soa e a segunda, acompañada de Antonio. A segunda parte do filme céntrome na busca de Alfonso Graña, aínda que no documental non se lle dá tanta importancia", comenta.

A misión de Antonio Abreu, buscando o indio xíbaro Alfonso Graña, un descendente doutro galego de igual nome que se converteu no "apu" (líder) dunha gran comunidade indíxena ten un "resultado positivo". "Aló atopa a Alfonso, como un apu, un dos sabios dun pobo indíxena porque en realidade, nestas comunidades non hai líderes senón unha estrutura horizontal na que os máis vellos son os sabios. E tamén dá cunha sobriña de Alfonso, como o confirmou unha análise de ADN", indica Cora.

"Os indíxenas son peruanos sen dereitos"

A través desta viaxe pola remota Amazonía peruana, Peña critica as novas formas de colonialismo que levan aparelladas as multinacionais da minaría e da extracción petrolífera, pero tamén a cooperación ou as misións relixiosas. "Os indíxenas ven arramplados os seus dereitos, non son consultados sobre a explotación dos seus recursos naturais, son peruanos sen dereitos. Vense afectados por unha contaminación bestial e morren envelenados polo chumbo das minas. A súa supervivencia está en perigo. Por iso están convencidos da súa loita fronte a un goberno empeñado na explotación industrializada e sen medidas", indica a realizadora, que no 2000 recibiu o premio á mellor curtametraxe no festival do Carballiño por Last Patrol, unha parodia bélico-musical.

O goberno peruano de Alan García decidiu abrir a Amazonía ás accións extractivas das multinacionais enerxéticas. "Busca o desenvolvemento de Perú en termos macroeconómicos e está pisando os tratados internacionais que protexen os indíxenas", asegura Cora Peña.

A realizadora conseguiu salvar a "desconfianza" destas comunidades indíxenas grazas á "colaboración con líderes locais" senón, asegura, "unha estranxeira cunha cámara non chega moi lonxe". A desinformación e a censura sobre a situación da Amazonía peruana é case absoluta. "Só se achegan periodistas peruanos condicionados polos intereses dos seus medios e que só dan a versión oficial. Pero os indíxenas saben que teñen que atopar aliados no mundo occidental. Son moi valentes e están dispostos a todo, até a morrer, para conseguir que os deixen vivir en harmonía coa Natureza", afirma a directora.

Tanto a nivel internacional como nacional apenas existen documentais que rexistren a realidade indíxena en Perú. "Probablemente, porque aínda existe a idea de que desprazarse pola Amazonía é perigoso. De feito, os xíbaros son belicosos pero se segues os procedementos non ten por que ter riscos", asegura. "Hai unha censura moi fonda en Perú: o goberno pecha as emisoras de radio comprometidas coas comunidades indíxenas", explica. A isto engádese que se un realizador peruano quixera filmar a situación da Amazonía "nunca vai atopar financiamento, só boicot".

Dende que en 2009 a policía cargou contra unha manifestación pacífica de indíxenas fronte ás decisións do goberno peruano -que rematou con decenas de mortos e feridos-, a sociedade indíxena "acadou unha certa visibiliade en Perú". Porén, para Cora, no país segue a pesar moito "a lacra do colonialismo". Ao seu ver, un dos principais problemas é que "a poboación está acostumada ao saqueo sistemático e á corrupción. Así gañou as eleccións Alan García, logo de escándalos de xenocidio nunha prisión", asegura a realizadora, que en 2008 fundou con Comba Campoy e Marcelo Martínez a produtora Tintimán Audiovisual. Na actualidade, están a producir o documental Nos Mundos de Barriga Verde, que non só se centra na historia dos títeres de raigame galega senón tamén fai un retrato ás relacións que manteñen coas marionetas "por Europa adiante".