Os ollos dos nenos mortos

02.03.2011 Unha mostra expón os retratos post mortem galegos

PATRICIA HERMIDA . FERROL

Parecen durmidos. Anxelotes con coroas ou margaridas no pelo repousan sobre colchas de gan­cho. Moitos aínda visten o tra­je bautismal, recentemente unxidos para evitar o limbo. Pero todos están mortos: desde os retratos de Maximino Reboredo Blanco co romanticismo de Lewis Carro­ll, á crueza con ollos abertos de Ramón Caamaño. Entre fina­is do século XIX e 1980, as fami­lias galegas fotografaban os seus nenos falecidos. Só coas téc­nicas post mortem, os infantes cobraban vida eterna: "Como re­cordo familiar ou para xustificar herdanzas". E agora resucitan nunha exposición do ferrolán cen­tro Torrente Ballester, comisio­nada pola historiadora Virginia de la Cruz Lichet e englobada en Falsas Aparencias: chiscadela lúgubre á mirada infantil.

Para a súa tese doutoral en Historia da Arte pola Complutense de Madrid, Retratos post mortem de Galicia, séculos XIX-XX, Virginia rastrexou distintas vilas e aldeasa de Lugo, Ourense e Costa da Morte. Impactada por Virxilio Viéitez, a quen coñeceu en 2002, buscou "arquivos priva­dous do rural, con retratos desde o primeiro cuarto do século XIX e centrándome en fotógrafos pro­fesionales... chega un momento en que as propias familias retratan os mortos coas súas cámaras". Virginia quedou seducida pola inxente cantidade de estampas de nenos mortos, "coa relación de Galicia tan intensa e natural coa morte".

Con esta primeira tese europea sobre a fotografía post mortem, De la Cruz recupe­ra a intimidade dos velorios e a adoración ós nenos-santos. Susana Cendán, comisaria do Torrente Ballester e organizado­ra de Falsas Aparencias xunto a Virginia e Manuel Mosquera Co­bián, xustifica que "os retratos servían para honrar a memoria do defunto tanto nas clases hu­mildes como nas máis altas".

Os pequenos xacen sumidos nun soño branco e negro. En con­traste, destaca un óleo de Dioni­sio Fierros: Retrato xacente do Infante Don Luis Príncipe de Astu­rias, a guadaña tamén axexa ós ricos. O primoxénito de Isa­bel II faleceu ás poucas horas de nacer e o seu cadáver expúxose tres días no Palacio Real de Madrid. "Como un rock star ou unha estre­lla do cine", comenta Susana.

O tabú vitoriano impedía foto­grafar os nenos mortos dentro das caixas, no século XIX. Maximi­non Reboredo Blanco ou Pacheco mostran os pequenos en tú­nicas de encaixe e con coroas de flores: Á nosa querida filla, Re­cordo dos seus pais e irmáns... As manciñas aférranse a rosarios ou cruzan os seus dedos en forzado re­zo. Nenos en traxe de pantalón, recentemente nacidos coa cara arru­gada...

OS ESCENARIOS

O xornal dunha semana

Xa no século XX, os infantes móstranse sen andrómenas en ataú­des. Ramón Caamaño, cuxa obra percorreu as aulas de Xornalismo grazas ás clases de Suárez Ca­nal, inmortaliza cadaleitos de marfil, cirios, flores negras como corvos. Na cabeceira velan a Virxe e o Neno Xesús. Algún re­tratado abre totalmente os ollos, sobre rosas silvestres, como se estivese vivo.

Para conservar unha imaxe de toda a familia, os pais colo­caban o falecido entre os seus ir­manciños. O xornal dunha semana investíase na foto: única posi­bilidad de recordar o bebé. E o documento tamén testemuñaba a morte ante os parentes de Suramérica, "para xustificar herdanzas".

Cada vez que alguén morría, avisábase o médico e mais o fotógrafo do pobo. E o falecido colocábase sobre o mellor cadaleito, no que se investían todos os aforros. Aquelas pálidas instan­táneas testemuñan unha época de alta mortalidade infantil. "A miña fami­lia tiña un óvalo co retato dun neno morto", recorda emo­cionado un octoxenario somerxi­do entre infantes do Máis alá.