No nome do irmán

A irmá de Xosé Humberto Baena, un dos últimos fusilados de Franco, reivindicou a súa inocencia ao presentar «27 de setembro de 1975» en Cineuropa

Manuel Beceiro- La Voz de Galicia- 28/11/2009

O reloxo que lle regalou María, a súa compañeira presa no cárcere de Yeserías, parouse xusto ás 10.20 horas, cando os policías franquistas abalanzáronse sobre Xosé Humberto Baena golpeándolle contra o chan. Era como o presaxio ou a intuición de que aquela historia estaba próxima ao fin. O mozo militante antifascista vigués escribiu despois entre reixas esa detención como un conto no que falaba de que o seu corazón deixaría de latexar «un día de setembro». Parecía que tiña o presentimento de que o fin dos seus días estaba próximo, como así foi, un negro 27 de setembro de 1975. Unha madrugada na que o franquismo daba as súas últimas poutadas fusilando a cinco mozos entre os que se atopaba o estudante vigués. O réxime morría como nacera, lexitimándose con sangue, matando fríamente e facendo oídos xordos ao mismísimo Papa que pedía clemencia no nome do Pai.

Trinta e catro anos despois, o documental Setembro do 75 , de Adolfo Dufour, que onte foi presentado onte en Cineuropa, recolle a loita de Flor Baena no nome do seu irmán Xosé Humberto, por obter «verdade, xustiza e reparación moral». O filme vén cubrir un oco no baleiro da memoria histórica relativo a ese tardofranquismo que nos quixeron dulcificar con series como Cóntame .

Baena, executado con 24 anos, estaba acusado de matar a un policía. Pero no consello de guerra, recordaba onte Dafour, «non se presentou unha soa proba na súa contra. A xustiza totalmente ilexítima do franquismo estableceu unha xustiza vengativa, executando aos primeiros militantes do FRAP que pillaron. Non houbo nin unha soa proba material, nin apareceron as balas nin houbo probas periciais nin impresións dixitais. As testemuñas da defensa foron rexeitados e o fiscal militar rexeitou presentalos».

Estremecía onte, a pesar dos anos pasados, escoitar o relato daqueles días vividos por Flor e a súa familia, aínda coa voz trémula e os ollos vermellos como sangue de setembro polo irmán perdido. Flor loita por esa recuperación porque o seu irmán díxolle que era inocente a ela e á súa familia, convicción que lle levou primeiro aos seus pais, mentres viviron, e logo a ela, a unha loita permanente para que as instancias legais recoñezan a súa petición.

Flor Baena recordou como o seu irmán era un bo estudante cando comezou a ter problemas coa policía. «veu a estudar Filosofía e Letras a Santiago, e nunha sentada en 1970 na que pedían melloras para a Universidade, a policía detivo a 200 alumnos, entre os que estaba el. Logo de varios días detido soltárono tras unha fianza de 15.000 pesetas. Aos dous anos foi o xuízo e saíu absolto». Houbo un feito desgraciado para Xosé Humberto Baena que lle veu a marcar definitivamente ante as forzas represivas. Con trece amigos fixo unha colecta para unha coroa de flores e puxo unha necrolóxica en Faro de Vigo por un traballador morto por disparos dun policía o 1 de maio de 1975. Ao día seguinte empezaron xa a deter aos seus amigos quen, con el, tiveran que identificarse co DNI. Baena, que non quería descender máis aos infernos das comisarías franquistas, escapou a Madrid cuns compañeiros.

«Dixéchesme que fose valente, como bo galego. Funo»

Aos dous meses da súa marcha a Madrid, relatou Flor Baena, na familia decatáronse por televisión «que o detiveron e acusábano xa ese día da morte dun policía». Tras 16 días de torturas Baena, segundo a súa irmá, asinou, sen saber o que era: que matara ao policía. Despois viñeron as longas noites en tren ata Madrid «cando nos deixaban pasar a velo». E o xuízo, ao que os familiares non puideron asistir, «e no que non admitiron ningunha das 105 probas dos avogados», e o non deixar declarar ás testemuñas presenciais. E veu a chamada do día 26, para estar antes das 06.30 horas en Madrid e ver ao fillo con vida. E veu a palabra do pai ao fillo e do fillo ao pai, «non son un asasino, son asasinado», e a última carta antes de que o reloxo da vida deixase de palpitar: «Papá, mamá: executaranme mañá. Quero darvos ánimos. Pensade que eu morro, pero que a vida segue. Recordo que na túa última visita, papá, dixéchesme que fose valente, como un bo galego. Funo, asegúrocho. Cando me fusilen mañá pedirei que non me tapen os ollos para ver a morte de fronte. Sinto ter que deixarvos ... ¡Canto sinto morrer sen poder darvos nin sequera o meu último abrazo! ... Cada vez que abracedes a Fernando, o neno de Mari, ou a Manolo, facervos á idea de que eu continúo neles ... ».