Onde os mortos se enterraban en caixas de cinc

En Navia de Suarna, na montaña luguesa, os cadaleitos eran metálicos por se un encoro fatal obrigaba os veciños a marchar coa súa casa e os finados a outro lado

MARCOS SUEIRO 25/04/2010

Navia de Suarna está agochada entre cordais e serpeada por ríos fecundos que emiten o único ruído que se escoita cando un dá a volta. A vista recréase nas montañas que rodean a terra fértil e os sentidos recupéranse cando cheiran os olores deste concello desexado por persoas físicas e xurídicas con diferentes intencións. Dende hai cincuenta anos a auga parece un dos reclamos que esperta o interese de empresas que subministran luz despois de intervir os espazos. Os vellos do lugar xa entoan a modo de benvida: “Volvemos co tema da presa e non paran”.

Efectivamente volve estar sobre a mesa a ambición de Hidroeléctrica do Cantábrico e Electro Viesgo de construír un ou dous encoros nesta zona da montaña luguesa. Unha vella aspiración que se renova cada certo tempo e que promete dar que falar durante moitos anos. Así o entenden tres mestras do colexio que no café da praza pasan a hora da sesta. Unha delas introduce a conversa: “Toda a vida se falou disto pero, claro, ninguén na vila quere a obra”. A súa argumentación continúa: “Esa ladaíña constante foi a desgraza do concello, por iso se construíu como se construíu, incluso os mortos se soterraban en caixas de cinc para que a madeira non se podrecese por se tiñamos que sacalos correndo”. As demais compañeiras observan a estampa e comentan: “Tal cal o conta, porque o noso futuro non está nas nosas mans e se pensas moito niso non vives”.

Os dereitos de explotación do río remóntanse a hai cincuenta anos cando o réxime franquista outorgou a concesión a (daquela) Hidroeléctrica do Cantábrico e Electro Viesgo. Nunca fixeron unha obra concreta pero si elaboraron distintos proxectos e con distintos nomes: o gran Suarna, encoro no lugar de Penamil e na actual área recreativa de Suarna e, finalmente, o proxecto actual cuxa cola alcanzaría o lugar de lecer situado a carón da ponte romana.

O actual alcalde, José Fernández, sitúase á fronte da corporación en contra de calquera operación para construír un encoro. Lembra que en 2004 o proxecto de embalsar auga quedou denegado polo Tribunal Supremo ao saltarse a declaración de impacto ambiental. Na actualidade é distinto. “Volvemos á fase de proxecto e veremos a ver que pasa, nós faremos as nosas alegacións”, comenta. Recoñece que ata o de agora ningunha persoa da Confederación Hidrográfica do Cantábrico se puxo en contacto co concello, pero anticípase para dicir: “As nosas razóns son claras, o noso pobo ten un valor paisaxístico e etnográfico incalculable e non podemos pór en risco a nosa riqueza”. O rexedor pregúntase: “Para que nos servirá o encoro?”. E el mesmo responde: “Para ter muros de formigón, o pobo malferido, pouco emprego e a cola no medio das casas”. A súa locuacidade lévao a exclamar: “Estamos fartos de tanta ameaza, fixéronnos tanto dano como se o construísen daquela!”.

O primeiro edil confesa que ten 52 anos. “Dende que nacín estamos así”. Os datos tamén o confirman, xa que a primeira resolución relativa á explotación hidroeléctrica de Navia data do 22 de xullo de 1939, cando se concede a primeira licenza de outorgamento de concesión parar o aproveitamento de 40.000 litros do río Navia. No ano 1942 ábrese o proceso de información pública para o proxecto de construción e así sucesivamente ata que o 23 de decembro de 2009 a empresa Saltos de Navia ( Electra del Viesgo e Hidroeléctrica del Cantábrico) solicita autorización, de novo, para a explotación da súa concesión.

O proceso de Navia é observado por diferentes colectivos que ven situacións estrañas. Mark Adkinson, representante da Asociación Ríos con Vida, cre que o que de-sexan en realidade os titulares dos dereitos é cobrar por non facelo. Segundo explica: “Ao parecer cando che cancelan unha concesión a empresa pode pedir unha indemnización e isto é o que buscan”.

Os que veñen de fóra tamén opinan e teñen claro a súa postura. Marina e Sergio son unha parella de profesores universitarios que decidiron recorrer a zona. Veñen dende o sur do estado e, fuxindo dos abriles en feiras, atopáronse cunha “paisaxe marabillosa”. Marina explica: “Paréceme unha brutalidade cos tesouros que hai aquí agochados que se poida pór sobre a mesa facer un encoro”. Sergio completa a observación dicindo: “Este é un lugar dun grande valor paisaxístico e etnográfico e non cabe ningunha actuación que non sexa a súa conservación”. Os argumentos en forma de cascada natural seguen xurdindo: “Pero que riqueza pode traer colocar un muro para conter a auga que vai arrasar con todo?”. O home, na súa condición de cidadán militante, reclama: “Cómpre conservar este agasallo, sinalizar ben as estradas e os lugares, favorecer o seu coñecemento para xente estudosa do verde e o non adulterado”.

Os rapaces de Navia tamén parecen convencidos. Marcos e Silvia teñen 13 anos e estudan 2º curso da ESO. A primeira en fixar a súa posición é Silvia: “As empresas de fóra non van ter beneficio ningún e van acabar con todo”. E Marcos remata: “O que van facer é acabar con moitas aldeas e quitarlle á xente o que a xente ten”.

“QUE A FAGAN DUNHA VEZ”

Pero a opinión que parece unánime é contradita pola moza que atende un antigo almacén. O local onde traballa é amplo e espazoso. Os mobles, antigos. E aínda está a vella correspondencia de banca. Montserrat emerxe tras o mostrador para espetar: “Non vai gustar o que vou dicir pero a min paréceme ben que fagan o encoro. Primeiro, pagaríanme as fincas que teño por aí adiante e que ninguén dá un peso por elas. Segundo, moito ecoloxismo pero eu das ras non vivo e aquí morre a xente e a vivir non vén ninguén”. As súas conclusións malhumoradas rematan cunha advertencia: “Hai que pór o que eu dixen no xornal e aínda podo dicir algo máis. Navia está morta dende os anos 50, porque cando parece que quería medrar outra vez coa leria da presa... É mellor que a fagan dunha vez.”

Máis alá das diferentes opinións, a única presenza en forma de empresa hidroeléctrica é a minicentral concedida no lugar de Maseiriños a un particular “que non vive no pobo”, din as mestras, e que economicamente “se arranxa ben”. Un empregado municipal, Antonio Pérez, condutor dun dos tractores do concello, pensa en clave de futuro e acode a iso de que a unión fai a forza para explicar: “Eles están pendentes sempre da renovación da súa concesión, é lóxico, e nós temos que estar xuntos para dicirlles que non queremos o encoro porque non nos vai traer ben ningún”.

Mentres nos despachos se xestionan as estratexias para decidir que pasará finalmente, en Navia os veciños e as veciñas continúan coas súas vidas. A dona do bar da praza resume: “Canda certo tempo vén xente preguntando, antes facíanos novidade pero agora xa é vello, despois marchan e ata outra e nós seguimos ao noso”. O alcalde parece confirmar estas afirmacións ao sentenciar: “Mira agora nós queremos mellorar os accesos á vila, estamos pendentes de conservar ben o noso patrimonio histórico e queremos construír unha residencia pública para a ancianidade do noso concello, e tamén recibir ben os que veñan vernos porque aínda non nos tragou a auga”. Finalmente José Fernández, cando se lle pregunta se é un alcalde de progreso, el responde: “De retroceso xa tivemos bastante”.