A pomba da paz

Unha exposición na Gran Bretaña está a redescubrir o compromiso político de Picasso e a súa fidelidade ao Partido Comunista

JOAQUÍN RÁBAGO/EFE . LIVERPOOL

Picasso: Paz e Liberdade, a exposición que se inaugura mañá na galería Tate de Liverpool explora a obra de Picasso desde a óptica do seu compromiso político, que lle levou a non volver pisar máis o seu país tras a Guerra Civil e adherirse ó Partido Comunista Francés. O xenio malagueño, trasplantado a París cando esta era a capital das vangardas artísticas, conservaría ata a súa morte en 1973, dous anos antes que a do ditador Francisco Franco, o seu carné do PCF, sen que a represión da revolución húngara de 1956 nin a invasión de Checoslovaquia polas tropas do Pacto de Varsovia en 1968 o fixesen abandonar a súa afiliación política.

Fronte a quen fala da súa militancia comunista como pura pose sublíñase o feito de que Picasso fora un xeneroso contribuínte, tanto en diñeiro como en especie, tanto ás arcas dese partido como a diversas causas obreiras. Do que non cabe dúbida é da súa profunda repugnancia cara a todo uniforme militar, da cor que fóra, e do seu profundo pacifismo, que o levou a participar nos distintos congresos de Intelectuais pola Paz.

Para o congreso de París, celebrado en 1949, o poeta e comunista francés Louis Aragon seleccionou unha litografía dunha pomba debuxada por Picasso, que ía converterse no máis famoso símbolo da paz en todo o mundo.

Como sinalan os comisarios da exposición de Liverpool, Lynda Morris e Christoph Grunenberg, a guerra civil española e o seu consecuente exilio definitivo en Francia marcárono profundamente.

Nos anos de guerra e de inmediata posguerra, a súa obra reflectirá a súa constante preocupación pola ditadura franquista, pola sorte dos centos de miles de refuxiados republicanos, e durante a posterior Guerra Fría, a súa inquietude pola ameaza de hecatombe nuclear, a guerra de Corea ou a gravísima crise entre Moscova e Wáshington a conta dos mísiles cubanos.

En reacción a eses e outros acontecementos, Picasso creou unha serie de ambiciosas composicións que os expertos asimilan a un novo tratamento da pintura de historia xa que combinan unha determinada estrutura narrativa cunha iconografía derivada da historia clásica ou a mitoloxía. Son obras reunidas agora en Liverpool como O Osario (1944-45), diversas variacións ao redor da Guerra e Paz (1952), Mulleres de Alxer, inspirada por Delacroix (1954) ou O Rapto das Sabinas (segundo David) (1962-63).

Unha das máis impresionantes, e elemento central da exposición da Tate, sexa O Osario, unha poderosa composición en grisalla, algo que Picasso reservaba sempre para os temas máis solemnes, onde se dan cita cubismo e expresionismo e que recorda fortemente ese enorme berro contra a barbarie que é a súa Guernica.

Nunca panfletario

A exposición da Tate, que poderá visitarse ata o 30 de agosto, mostra sen xénero de dúbidas que, se se exceptúa algún encargo, como o retrato que fixo de Stalin con motivo da súa morte, polémico ademais, por consideralo moitos unha caricatura, o compromiso político de Picasso nunca derivou en panfleto. O seu xenio non llo permitiu.

Excepcionais son tamén os bodegóns que, aínda baixo o impacto da traxedia española, pintou durante os anos corenta e que, cos mínimos elementos - un cranio mordendo un libro, unha guitarra e un espello, unha simple cabeza de cabra ou un galo morto-, combinan un sentimento de desesperación e melancolía cun espírito de resistencia.

En canto á pomba da paz, da que Picasso faría distintas variacións para os congresos da paz celebrados en diversas cidades, esa reaparece, soa ou acompañada de figuras humanas, noutras composicións para campañas de amnistía dos presos políticos presos políticos en España ou para calendarios publicados por "L"Humanité".

"As mulleres de Alxer interpretouse á súa vez como un comentario sobre o temor ás consecuencias políticas do levantamento militar na Alxeria francesa, mentres que a creación de "O Rapto das Sabinas" coincidiu coa crise dos mísiles cubanos cos Estados Undios.