Reinventar o activismo

A boliviana Julieta Paredes propón un feminismo alicerzado nas comunidades de base, en confluencia coas loitas indíxenas e ambientais

MONTSE DOPICO . SANTIAGO

Mujeres Creando Comunidad, de Bolivia, e o Proyecto Transgénero, de Ecuador, son dous exemplos de experiencias transformadoras en Latinoamérica artelladas desde o feminismo de base. Acsur Galiza, coa colaboración de As Dúas, Oquenossaedacona, Maribolheras Precárias, Somos De-generando e TransGaliza convidaron a Julieta Paredes e Elisabeth Vazquez a visitar Galiza para falar destas iniciativas.

Paredes é creadora e activista do feminismo comunitario. Formou parte, nos anos 90, do colectivo Mujeres Creando, que acadou o recoñecemento da intelectualidade e de medios de comunicación polas súas propostas artísticas. Pero a constatación de que se mantiña certa desconexión coa base levou ao agromar, no 2002, de Mujeres Creando Comunidad. "Nós somos do pobo: eu son aymara, muller, lesbiana... e o que estaba pasando era que unha parte de nós estaba traballando máis ben para os medios de comunicación.O proceso no que se insire o noso proxecto é do pobo, que tenta pararlle os pés ao neoliberalismo, preservar os nosos recursos naturais, construír unha Constitución política na que participaron mulleres analfabetas...", explicou.

Así, Mujeres Creando Comunidad actúa"dende a creatividade, o graffiti", e as comunidades de base. "Tivemos que inventar unha teoría, desde a práctica", alternativa á alicerzada nos dereitos individuais, á liberal cimentada en Occidente, para construír unha sociedade mellor para homes e mulleres, sen os privilexios patriarcais dos primeiros sobre as segundas.

Así, a loita feminista confluíu, neste colectivo, coa ecoloxista ou a indíxena. "Non somos un sector cun problema máis entre moitos. Somos a metade de todo: dos indíxenas, da cuestión ambiental, da desigualdade económica... Loitamos contra todo o tecido de opresións", subliña. O proxecto do feminismo comunitario supón trascender, ademais, o concepto de Estado-nación.

"Ese non é o noso camiño. O Estado-nación é un parámetro da modernidade que marca fronteiras e lotes a repartir na terra, e polo tanto loitas de poder. Nós opoñémonos ao individualismo neoliberal, capitalista, da globalización, desde un proxecto cotián, concreto, enraizado nas comunidades, que tratamos de construír. Non nos serve a democracia representativa, na que a participación se reduce ao voto de cando en vez. Queremos devolver as decisións ao pobo. Agora en Bolivia temos un Estado plurinacional, solidario, pero non nos imos conformar con que o Estado recicle o patriarcado coas nosas reivindicacións. As nosas propostas van máis alá do Estado, da modernidade, dese concepto de civilización occidental", sinalou.

Mujeres Creando Comunidad trataba de afastarse do feminismo institucionalizado e tirado cara ás clases medias. O cal non significa que renuncie a influír sobre o Estado, achegándolle as súas reivindicacións. A propia Julieta Paredes foi consultora do viceministerio de xénero no goberno de Evo Morales. "A nós o Estado non nos agasallou nada. Nós esixímoslle ao Estado unha serie de demandas. Son as organizacións sociais as que participan no deseño das políticas públicas, non para fortalecer ao Goberno, senón para lograr os seus obxectivos. Nós actuamos de xeito autónomo, por suposto. Pero iso non impide que poidas traballar cunha institución pública ou unha ONG. A cuestión é que nós traballamos para mudar o sistema, non para só reformalo", sinalou Paredes.

O obxectivo é, daquela, a liberación da xénero humano, de homes e mulleres. Mujeres Creando Comunidad cuestiona o uso que se lle deu ao concepto de xénero, así como o binomio tradicional masculino-feminimo, ou a heterosexualidade e o matrimonio como paradigmas únicos e obrigatorios, -en confluencia coa teoría queer-.

"O xénero é unha categoría reveladora. Igual que o concepto de clase é revelador da opresión do proletario polo burgués. É unha categoría relacional, entre burgués e proletario hai unha complementariedade, claro, pero é xerárquica, vertical. Igual ocorre co xénero. É revelador da opresión dos corpos das mulleres polos homes. O xeito no que se entende o masculino e o feminino é unha construción social, que implica opresión das mulleres. E isto non significa que todos os homes sexan iguais, nin que os homes sexan os malos e as mulleres as vítimas", reflexiona.

Na conferencia dos pobos sobre o cambio climático, o feminismo comunitario cuestionou o substrato patriarcal do propio concepto de Nai-Terra, que ás veces se utiliza no discurso ambiental, -ou no nacionalista-. "Denunciamos que la comprensión de Pachamama como sinónimo de Madre Tierra es reduccionista y machista, que hace referencia solamente a la fertilidad para tener a las mujeres y a la Pachamama a su arbitrio patriarcal", dicían.

"Na nosa cultura fálase de home-muller, da súa complementariedade. Nós o que defendemos é un concepto que supoña unha reciprocidade, e non unha subordinación das mulleres. Non se trata de pedir a equidade de xénero, senón de destruír o propio concepto de xénero montado sobre o par masculino-feminino. Subverter o "masculino" e o "feminino", de xeito que cada quen poida expresar o seu corpo como desexe. Si recoñecemos os corpos como sexuados, políticos, históricos, depositarios dunha memoria. O que non aceptamos é que nos digan que facer cos nosos corpos, as nosas idas, o noso pracer... Por iso valoramos as loitas das feministas heterosexuais que se opuxeron ao matrimonio...", comentou.

ECUADOR

"Somos como unha familia alternativa á tradicional"

Elisabeth foi unha das impulsoras da Casa Trans, unha residencia que serve, en Quito, de punto de encontro e intercambio para o activismo trans. "Somos como unha familia altervativa á tradicional, baseada nos vínculos de sangue e propiedade. O vencello é unha causa común, a alianza transfeminista, intercultural, alternativista. Hai xente que vive na casa, xente que pasa un tempo, xente do país e de fóra... Comezamos facendo traballo de sensibilización, porta a porta. Agora traballamos tamén con outros colectivos como os migrantes, movemento indíxena, rockeiro, hip-hop...", comentou. Outro dos proxectos dos que participa é Patrulla legal, un grupo de apoio e asesoramento para as persoas que se dedican ao traballo sexual na rúa. "Conseguimos avances como a reforma do Código Penal para a Tipificación de Crímenes de Odio, o recoñecemento do dereito á identidade trans na cédula de cidadanía, e a introdución de normas de procedemento policial a partir da sociedade civil: as catro familias máis importantes de traballadoras sexuais de Quito capacitaron á policía en relación a cuestións como as detencións, o respeto ao traballo na rúa...", sinalou.