Non é un percorrido antolóxico, senón unha
aproximación ao longo percorrido da revolución que depuxo ao Sha e levantou ao
poder a un grupo de clérigos fundamentalistas liderados polo gran aiatolá
Ruzolá Jomeini (que lle imprimiu ao seu mandato un carácter autoritario e
intolerante).
O primeiro deles conmemorou nos anos setenta máis de
dous mil anos de monarquía persa, con tal grandiosidade que pareceu
trasladarnos atrás no tempo. Pero, quen era o Sha? Mohamed Reza Phalevi era
fillo dun suboficial do exército, que escalara até os máis altos postos da
xerarquía militar, sendo coñecido desde entón como Reza Khan Phalevi O
Grande. O seu réxime, non democrático, sustentábase no apoio occidental,
especialmente da EE.UU, que anos antes (1953) promovera o derrocamento do
primeiro ministro Mohammad Mosadegh co forte impulso do goberno británico, tras
a nacionalización do petróleo iraniano.
A realidade política e social do pobo iraniano
encubría notables desigualdades, un coidado nivel de represión e certo resentimento
popular alimentado por unha banda do clero. Casado en primeiras nupcias coa
princesa Fawzia, irmá do rei Faruk de Exipto (derrocado por Nasser), á que
repudiou por non darlle un fillo home, volveu casar unha segunda vez. A elixida
sería Soraya Esfandiari, filla dun diplomático, protagonista durante anos das
máis afamadas revistas da crónica social e da prensa do corazón, que tamén
sería repudiada ao non ter con ela descendencia algunha. Finalmente, contraería
matrimonio coa filla de un alto funcionario, Farah Diba, quen si lle daría o
ansiado fillo home e dúas fillas. Todos eles tamén ocuparon numerosas
páxinas e portadas nas revistas da época.
Jomeini, o clérigo xii de máis alto rango en
Irán (en Iraq érao o gran aiatolá Abdul Cassim Ao Joei, moderado e pacífico,
lonxe da intransixencia e das ínfulas do seu colega iraniano), vivía un cómodo
exilio en París nas semanas anteriores aos acontecementos revolucionarios en
Teherán e outras cidades. A culminación de manifestacións e protestas que sacoden
ao país obrígano a regresar. Nin o goberno de corte algo aperturista presidido
por Shapur Bajtiar (asasinado hai uns anos en París, con case toda seguridade
por axentes iranianos ao servizo do réxime de Teherán) puido evitar o
inevitable: o derrocamento e fuxida do Sha, así como a instauración dun réxime
teocrático, de corte xiíta e fundamentalista.
As diversas etapas
En 1981, en plena exaltación e fragor
revolucionario, o aiatolá Mossavi Koainía decide ocupar pola forza a
embaixada norteamericana, axudado por seguidores incondicionais e os
recentemente estreados gardiáns da revolución (pashdaranes). O
resultado: numerosos reféns agardando durante meses unha tensa espera de
incerteza e difíciles negociacións entre o goberno do moderado presidente
demócrata Jimmy Carter e os fundamentalistas até a súa liberación. Carter
viuse no transo máis dificil e complicado do seu mandato, un tanto
inesperado se se ten en conta que pouco tempo atrás ratificara un novo convenio
de colaboración entre ambos os paises. EE.UU puxo en marcha unha case imposible
operación de rescate, cancelada in extremis por farto dificil, saldada con
baixas militares e avións destruídos.
En 1982 un brutal atentado en Teherán ocasiona máis
de oitenta mortos, contándose entre as vítimas unha figura destacada entre as
filas de clérigos ultraconservadores con aspiracións de goberno, o aiatolá
Mohamed Behesti. Os comunicados oficiais do réxime teocrático apresuráronse en
culpar da explosión aos muyahidíns do pobo, un suposto grupo
contrarrevolucionario oposto ao recentemente estreado réxime. Nunca tal autoría
foi convincentemente demostrada, mais ben sería o resultado dunha loita polo
poder, supondo a desaparición de Behesti a eliminación física e política dun
importante rival.
O goberno nestes primeiros anos de Abol Hassan
Banisardl, un civil con tinguiduras de moderado dentro do réxime islamita,
viuse atenazado por continuas molestias ao levar ao país a unha canle de
certa apertura e moderación. Farto, terminou por dimitir, desaparecendo por
completo da escena política e da prensa occidental. As filas da moderación
están representadas entón polos grandes aiatolás Shariak Mahari e Taleganni,
cuxas augas víronse inmersas nas correntes turbulentas do sector máis integrista.
Cando os ánimos parecían algo acougados e as
intrigas a cuberto, a xunta de aiatolás reuniuse para nomear un hipotético
sucesor de Jomeini, o cal nun futuro non afastado leva as rendas e o mando
supremo da revolución. O escollido como sucesor sería o gran aiatolá Hussein
Alí Montazeri, cuxo falecemento se produciu hai meses (no seu domicilio, tras
anos de arresto domiciliario), como parte das convulsas xornadas de finais do
2009 e inicios do 2010. Foi un referente para os reformistas, un moderado
afastado dos extremismos fundamentalistas que atenazaron o réxime islámico
desde o seu nacemento.
Pero en moi poucos anos este proxecto de sucesión
habería de truncarse, pois Montazeri e o seu círculo de achegados (
familiares e partidarios) empezaron a ser fustigados polos
ultraconservadores. O acoso chegou ao momento de ser encarcerado o seu
propio xenro e algúns fieis seguidores. O resultado é a súa renuncia a
ser sucesor de Jomeini, desaparecendo da primeira liña da política
activa (perdendo influencia nos círculos do poder).
Outras figuras a destacar son Rachemi Rafsanyani e
Alí Jamenei. O primeiro, mestre no tiburoneo político e sobrevivente ás purgas
que sacudirían ao réxime, capaz de parecer moderado para os ultras e
conservador para os reformistas. Nacido na zona limítrofe con Afganistán (os
seus trazos así o confirmaban), era un hoyatoleslam (rango inferior na
xerarquía xiíta ao de aiatolá), foi primeiro ministro e xefe do parlamento,
sempre no primeiro plano da polítiva activa e dos resortes do poder. Sayed Alí
Jamenei era un segundoxénito (un hoyatoleslam), un simple acólito no
círculo do poderoso Jomeini, que non entraba nas quinielas pola
sucesión. Contra prognóstico, prodúcese o seu ascenso e progresiva
entronización como actual líder supremo da revolución, fortemente contestada
por aiatolás de moito maior rango, pois viron que pasaba por encima de todos
eles e, de facto, anulaba os seus dereitos e voto efectivo á sucesión do imán
Jomeini.
Velayatti foi o ministro de asuntos exteriores
neste período, destacado na escena internacional. Montacheni, ministro do
interior, impulsor do envío de pashdaranes a territorio libanés para apoiar aos
seus irmáns xiítas frente a libaneses, israelís e palestinos. Golam Reza
Agazadeh, ministro do petróleo e representante de Irán na OPEP, que nestes
últimos anos foi o encargado dos asuntos enerxéticos, incluído o tan
candente da enerxía nuclear.
Os aiatolás Haddi Massari e Mohamed Reza Golpayagani
son figuras relevantes ao comezo dos anos noventa. Do mesmo xeito que
eles, outro aiatolá chamado Mohamed Emani Kachani adquire notoriedade como xefe
do Consello de Vixilancia da Revolución (un órgano para detectar os posibles
desviacionismos da ríxida ortodoxia do réxime fundamentalista e garante do
peche de filas fronte aos aperturistas).
Anos noventa, finais, e anos dous mil. Quen son
os reformistas?
A figura máis destacada é Mohamed Hattamí, que tivo
responsabilidades de goberno, usurpadas unha vez máis polo rexeitamento frontal
ás súas medidas de apertura polo sector máis inmobilista e integrista, Reza
Nuri (irmán de Abdalá Nuri), Hussein Mussavi (outrora destacado ministro en
pasados gobernos), Mehdi Karrubi (hai que lembrar que o aiatolá Karrubi,
emparentado con Jomeini, liderou a peregrinación dos xiítas iranianos á Meca en
1985, producíndose naquel entón máis de douscentos mortos entre os peregrinos)
e unha muller, Yamila Kadovar. O seu referente político e relixioso o
recentemente falecido gran aiatolá Montazeri, como eles moderado e dialogante.
As súas bases sociais, a clase media, a poboación
nova (moitos estudantes) e todos aqueles sectores do pobo iraniano fartos do
réxime e da deríva totalitaria que tomou. Para eles é necesario o entendemento
con Occidente, o principal cliente das súas exportacións petrolíferas e á vez
garante de apertura e modernización. Entenden que a prosperidade derivada das
plusvalías do petróleo non ha durar eternamente, que é necesario impulsar o
desenvolvemento por outros camiños. As subidas de produtos básicos e o
deterioro do poder adquisitivo, ao alimón das protestas rueiras dos últimos
meses, fan patentes os desexos modernizadores do pobo iraniano.
As tensións con Occidente (EE.UU en especial), a
constante tirapuxa pola cuestión da enerxía nuclear (as plantas de
enriquecemento de uranio que algún dia lle permitirían fabricar bombas
atómicas), están a ser utilizadas polos sectores ultras do réxime para
leximitar o seu poder e xustificar a represión brutal sobre a oposición
reformista. Mahmud Ahmadineyad, un ex-pashdaran na cruenta guerra irano-iraquí
(1980-1988, máis dun millón de mortos), parece comportarse como un convencido
peón da maquinaria orquestrada polos sectores máis duros, alguén que di e
fai o que lle mandan. Un segundoxénito con poucas posibilidades de ser
interlocutor coas potencias occidentais e de levar a cabo as reformas que
precisa o pais. Pero, moito coidado cos segundoxénitos. É preciso que os paises
europeos e EE.UU saiban xogar moi ben as súas bazas, tendendo a man e abrindo o
diálogo, esixindo cunha certa firmeza que non supoña fustigación.
Escenarios conflitivos en Oriente Medio.
No Líbano (o pais dos cedros) a poboación xiíta
creceu notablemente en número, desprazando a maioría cristiá e aos sunitas. Nos
anos oitenta a milicia xiíta AMAL, liderada por Nabhi Berri (en tempos recentes
presidente do parlamento libanés), mantivo un feroz enfrontamento coas milicias
palestinas. Unida a HEZBOLA, a outra milicia chiíta máis fundamentalista
(liderada entón por Mohamed Hussein Fadlalá), fustigaron sen descanso aos
palestinos, que haberían de soportar un auténtico calvario por mor do asedio
aos seus campos de refuxiados libaneses e os enfrontamentos a tres bandas: os
israelitas e os seus aliados do Exército do Sur do Líbano, os xiítas e o
exército regular libanés coas milicias cristiás. Foron moitos os pashdaranes
iranianos que se desprazaron ao Val da Bekaa, cando non a Beirut e outras
cidades libanesas importantes para axudar os seus irmáns.
As consideracións que convén facer estriban en tres
feitos transcendentes:
Os xiítas libaneses
son máis numerosos, os seus medios e preparación militar aumentaron, e o seu
actual lider Hassan Nashralá viuse claramente reforzado tras as disputas con
Israel.
En Iraq a conexión
xiíta tamén podería funcionar nun hipotético escenario: No Norte están os
kurdos, sunitas e con importantes xacementos petrolíferos, desexosos do seu tan
anceiado Kurdistán (dificilmente realizable por existir poboación kurda en
Siria, Turquía e Irán). Os cristiáns, que viron empeorar notablemente as súas
condicións de vida tras a invasión americana. Os sunitas, cuxo poderío
reduciuse de maneira importante tras o derrocamento e morte de Sadam Hussein.
Os xiítas, no plano relixioso baixo a influencia do moderado gran aiatolá
Alí Ao Sistani (non nacido en solo iraquí), pero con elementos máis extremistas
da índole de Mutqhada Ao Sader. Este mulá (clérigo), fillo do aiatolá Ao Sader
(represaliado por Sadam), creou a milicia do Mahdi, fortemente armada e
combativa. Dita milicia poderíase converter nun elemento de poder, desestabilizador
e pouco apto para a unificación de Iraq.
Calquera predominio dos xiítas
nestes países de Oriente Medio, xeoestratégicamente moi importantes, resultaría
nun indeseado desequilibrio de forzas e futura inestabilidade para a
zona. Os seus habitantes reclaman xa vivir en paz, non en balde preto das
marismas de Basora puido estar o estrañado paraíso terreal.
Ningún comentario:
Publicar un comentario