Dous quilómetros para o chegar ao futuro

VÍCTOR SARIEGO 12/09/2010

“Tranquilidade e bos alimentos”, ao que habería que engadir, “nun paraíso natural”, é unha frase feita para a Illa de Arousa, porque alí a vida, o tempo, se fraguan con outro ritmo. Pausado, diferente, acorde coa maxia e a particular beleza que emanan da mestura de terra e mar de Galicia. Non en van a Illa de Arousa une ambas as dúas realidades como único municipio insular de toda a comunidade e o máis recente, o 315, constituído en 1995 tras orgullosa, necesaria e xusta reivindicación veciñal. E todo isto é algo que se percibe no ambiente: xente amable, tranquila, traballadora, afable, en simbiose co mar que a rodea e co que desenvolveu unha relación íntima, de mutua supervivencia. Pois aínda que os isleños arousáns son máis que autosuficientes, como demostraron desde hai centos de anos no que se refire á superación das necesidades que orixinaba a ausencia dunha unión co vello continente, a ponte que desde hai 25 anos une coa Península constituiuse elemento superador das necesidades propias de certo illamento imposto. Dous quilómetros que culminaron unha vella aspiración, un soño dos seus veciños que vai máis alá da mera comunicación.

Este cordón umbilical permanente levou á vila mariñeira enerxía, cultura, turismo, traballo, poboación e saúde. En certo sentido, en detrimento de pautas románticas como a da tranquilidade, os paseo en barca, calidade de vida ou a ausencia de tráfico. Pero así o quixo a Comisión de Iniciativas que xurdiu no municipio en 1950 e que, debido á ausencia de atención institucional, refundouse en 1979 baixo o nome de Comisión Pro Ponte que fixo posible o sono colectivo.

TESTEMUÑA DE EXCEPCIÓN

Audia Beloso leva case toda a súa vida na Illa. “Nacín en Vilagarcía, filliño, e vin aquí no 48, nada máis casar en San Vicente de Nogeira”, di con amizade. “E aquí estarei o tempo que me deixe o corazón”, comenta antes de entrar ao Centro de Saúde ante o que se queixa de “achaques” a pesares dos seus envexables 80 anos. “Aquí vívese moi ben, moito máis desde que se fixo a ponte”, asegura, “é unha marabilla, moi cómodo, non te imaxinas o que isto cambiou”, explica con entusiasmo, rememorando o tempo no que “todo era máis difícil, máis duro, sobre todo para os doentes ou para as mulleres, e máis cando estaban embarazadas porque cando rompían augas tiñan que avisar ao barqueiro, cruzar a Vilanova ou a Vilagarcía, aguantar o transporte, o frío ou a chuvia se che collía en inverno, as dores durante o traxecto… a maioría das veces non daba tempo a parir na Península, moitos dos que ves por aquí naceron no barco”, conta, e di que “agora en coche vaise moi ben, e máis a partires do mes que ven que vai estar arranxado, é todo un caramelo”, engade con medio sorriso, aínda que para seguir coa súa historia recorre á entereza. A mesma que lle ten conferido certa parte de sacrificio que supón vivir nun lugar –aínda que espectacular e único– extremo na urxencia, duro nos rigores invernais, inxusto na enfermidade, rotundo, como lle ocorre a moitas illas ou zonas apartadas, na falta de comunicación.

Audia sábeo ben. Non foi a primeira nin a única á que lle morreu un dos seus fillos no parto. No seu caso por unha diabete non diagnosticada previa ao embarazo debido á ausencia dun centro de saúde na Illa e por desgraza antes de que chegase á vila un dos seus heroes locais, o doutor Luis Mochales que aínda que axudou a nacer a preto de 3.000 nenos e ás súas nais a levar un bo embarazo, tamén tivo que enfrontarse, como todos na vila, aos condicionantes da técnica cando se enfronta á natureza. En concreto, cos continuos cortes de luz e enerxía que duraban días na illa a causa do cable que a transportaba desde a península. “Rompíase cada dous por tres pola ondada, o vento, polas correntes mariñas, era unha lata”, lembra Audia explicando que casou cun home que lle soubo a pouco o mar que rodeaba a súa vila natal e embarcouse como mariño a descubrir como era o océano máis alá de seu recuncho arousano. “Coñeceu Africa e Asia e logo comprou bois e un carro para traballar a terra comigo”, continúa, comentando que “o gando había que traelo neonato na única barca que había, porque os dous vapores eran máis pequenos”.

Lembra Audia que, despois de quince anos, aínda viste de negro por el “porque era un marido boísimo, un home marabilloso” que recorda con esa roupa “aínda que se poidan rir de min”, engade. Porén non debe ser o habitual, sobre todo a xulgar polo cariño e o respecto que inspira a todos os que se cruzan con ela. Retomando a conversa fala dos seus dous fillos, seis netos e dez bisnetos que axudaron ao “cambio tan enorme que tivo a Illa, porque antes eramos catro gatos e agora hai moita máis xente e moito turista, esta zona eran tres casas e mira ti”. “Aínda é unha vila moi boa, moi especial, pero o único que non me gusta”, conclúe, é que “dende hai pouco temos demasiado tráfico”.

Á PAR DA PONTE

A Ponte da Illa permitiu boa parte do desenvolvemento da zona, tamén en poboación, ao pasar duns 2.000 habitantes en 1985 a 5.020 en 2009, segundo o último padrón, máis os forasteiros e estranxeiros non rexistrados. O curioso é que entre principios do século XX e a inauguración da ponte a poboación apenas variou, mantendose nunhas 1.900 persoas.

A ponte supuxo a fin do illamento secular, convertendo á Illa nun paraíso turístico. Pero esta infraestrutura serviu ademais para vertebrar Arousa. Uniu terras e tamén xeracións e desarraigamentos, porque desde a súa construción foron varios os emigrantes que regresaron á vila, especialmente ao dispor dun traballo, dunha vida, dun futuro.

“Daquela, buscarse a vida fora era a única maneira de vivir”, explica Rosa Iglesias que conta que, como o seu marido, Joaquín Besada, “nacemos os dous aquí, pero cos anos tivemos que marchar a Suíza” para volver “ao cabo de pouco de terminarse a ponte, cando soubemos que xa era unha realidade, porque para nós foi unha auténtica oportunidade para retornar”. Apenas seis meses despois da inauguración, ambos os dous abriron a Cafetaría da Casa do Mar, un verdadeiro museo vivo da historia da Illa repleto de fotos daqueles acontecementos e cuxa presenza no bar débese a Joaquín, cronista oficioso local que durante anos recompilou imaxes e as historias que representan “en libros, en internet, a través de amigos, de galegos que están fóra, por familiares”. Así os dous, entre recordos e instantáneas, evocan “ao Marita e ao vapor de Ribeira”, tal como se coñecían popularmente os dous pequenos barcos que cruzaban “só un par de veces ao día a Vilagarcía e Vilanova, co cal estabas bastante vendido se che pasaba algo”.

Ela matiza que “había atrevidas como a miña avoa que en verán e con marea moi baixa arremangábanse a saia e cruzaban o istmo andando por quilómetros de area, pero eran as menos; afortunadamente a ponte evita todo iso”, pois como aseguran “deu un cambio radical á Illa, a mellor”. Aínda que adoitan botar de menos que “antes coñeciámonos todos, era todo máis familiar, máis de pobo por entendernos, calquera cousa que ocorrese, sempre nos axudabámos entre nós” en definitiva, recoñece que “a apertura da ponte ao mundo” serviu para que “tanto os de aquí como os que veñen de fóra aprecien máis o que temos, porque esta illa é unha xoia, un paraíso que non valoramos” comenta Rosa, que indica que “grazas a que poidan vir máis turistas xa se coñecen mellor as praias, o parque natural, a ruta de cons, ata o muíño de Lolita, precisamente familiar nosa, en onde se rodou Divinas Palabras de bonito que é”.

O mesmo día da inauguración da ponte, os vapores e a barca de transporte que cruzaban a Vilanova e Vilagarcía deixaron de funcionar “e ninguén, nin por despiste, foi a collelos ao día seguinte, pódoo asegurar, de ganas que tiña a xente de estreala”, conta desde o Concello de Illa de Arousa Manuel Dopico, que confirma que “desde o ano da inauguración a vila tivo un crecemento sempre positivo”, o que lle conferiu ao municipio o seu actual padrón no que existe unha gran riqueza cultural con multitude de asociacións veciñais”.

A Illa ten 36 quilómetros de costa, 11 deles de praia de area fina e branca que a converteron en reserva natural da UE. Conta cunha vila romana na punta do Naso; un espectacular entorno do faro; un parque natural, o de Carreirón, catalogado como zona de especial protección para as aves polas poboacións de garza real; cinco portos cos peiraos recuperados de O Campo, Chazo e Cabodeiro e o miradoiro de Monte Palmeira desde onde se pode divisar toda a vila e o istmo que a une á Península ademais do Con de Forno, un auténtico museo natural que é inescusable visitar e gozar.