Memoria esquecida dos que se foron

 Pasa desapercibido o centenario de Concha Castroviejo, autora da primeira novela española sobre o exilio

• Currently 0.00/5

FRAN P. LORENZO . SANTIAGO

Imaxe xuvenil de Concha Castroviejo, nacida en Compostela no 1910 FOTO: AXENCIAS

Naceu en 1910, como Gon­zalo Torrente Ballester ou como Luis Seoane. O seu nome figura canda o deles en estudos literarios e crí­ticas xornalísticas. Com­partiron un tempo escuro e de renuncias. Pero Concha Castroviejo, a autora de Los que se fueron -libro pu­blicado en 1957 pola edito­rial Planeta e considerada a primeira novela españo­la sobre o exilio- non des­frutou en 2010 de ningún recoñecemento oficial. Ningunha exposición nin homenaxe --como as que se lle tributaron a Torrente e a Seoane- evocou a obra dunha autora, natural de Santiago de Compostela, que con dúas novelas prin­cipais gañou un lugar de destaque na narrativa es­pañola de posguerra.

O Álbum de Mulleres do Consello da Cultura Galega -un proxecto da Comisión de Igualdade do CCG que desde 2005 compila mate­riais biobibliográficos nos máis diversos soportes so­bre mulleres galegas ou relacionadas con Galicia- acaba de publicar na web culturagalega.org/album un cumprido perfil de Concha Castroviejo, asinado por Nanina Santos Castroviejo. Nada en Santiago, nun­ha casa da Senra, en 1910, "de familia culta e aco­modada", sinala a autora do perfil, "a nai, Concha Blanco-Cicerón, filla e ne­ta de afervoados carlistas, morre de tuberculose en 1920 cando Concha ten nove anos. O pai, Amando Castroviejo Nobajas (1874-1934), rioxano, propagan­dista do agrarismo católico, do catolicismo social e im­pulsor da Previsión Social, é catedrático de Economía Política e Facenda Pública na universidade composte­lá e promotor da democra­cia cristiá".

Esa orixe pudente e ilustrada había marcar o percurso vital de Castroviejo e dos seus irmáns, entre eles o tamén escritor José Ma­ría Castroviejo. Raimundo Martínez Borobó -que co­incidiu con Concha na re­dacción do vespertino La Noche, en Santiago, onde ela, traballou entre 1951 e 1953-, explicaba nunha presada de artigos publi­cados en 1991 en Atlántico Diario, como a relixiosida­de paterna e "estreitísima moral" determinaría a for­mación da escritora, que facía parte "daquelas lin­das nenas da burguesía ga­laica, cuxos pais preferían aínda que non estudasen o bacharelato nin fosen á universidade". Malia ese rigor da época, que a afas­tou dos estudos oficiais, a filla de Amando Castro­viejo recibiu "a instrución máis exquisita que se pode­ría adquirir nun colexio de monxas", como o das frei­ras de Praceres, en Marín: as materias académicas do bacharelato, sen va­lidar, piano, labores do fo­gar e francés, idioma que chegou a dominar e que foi arma de supervivencia nos primeiros pasos do seu exi­lio, en Bordeos.

A "inquedanza intelec­tual" de Concha Castro­viejo levaríaa, con todo, a procurar un novo futuro, finado xa o seu pai. Matri­cúlase, lémbrao Borobó, para examinarse por libre das materias de Bachare­lato no Instituto de Noia, "por ser máis discreto" e lo­go dá o salto á Universida­de, onde se matriculou na Facultade de Filosofía e Le­tras e onde principiou a súa amizade con Borobó. Con Borobó, Paco Comesaña e Joaquín Seijo Alonso, co que ennoivou e co que que tiña previsto casar o 25 de xullo de 1936. "O golpe de estado militar e a Guerra -lembra Nanina Santos- cámbiano todo. Testifica a favor de Paco Comesaña no xuízo sumarísimo que se segue contra el en San­tiago de Compostela o 23 de decembro de 1936, acu­sado de comunista e altera­dor de masas. Isto colócaa nunha posición difícil e busca como saír".

Esa par­tida verificarase en 1937, aproveitando unha viaxe do industrial Gaspar Mas­só a Bordeos. Regresa logo a Valencia, onde casa con Seijo, e mentres el comba­te na fronte do Ebro ela ins­tálase en Barcelona. Será o limiar do dramático éxodo republicano a través das montañas no xélido fe­breiro de 1939 e a dramáti­ca vivencia dos campos de concentración, a area das praias cercadas polo arame que ela describe en Los que se fueron: "Argelés, Saint Ciprien, Barcarés... ofrecían una interminable perspectiva de alambra­das: alambradas y mar; y la franja de arena húmeda, es­tremecida del rumor de las olas".

DATOS

Traxectoria desde "La Noche" Unha aventura literaria marcada pola paixón

Concha Cas­troviejo consegue chegar de novo a Bordeos e embarca no vapor Normandía cara a México. Esa vivencia e a do posterior exilio mexi­cano, -até decembro de 1949, ano no que regresa á Coruña xa coa súa filla de oito anos, María Antonia Seijo Castroviejo- fían as existencias de Juan Casal, Gil Brun, Antolín Diz, Von Spingler, Serapio e Car­men Vial, personaxes dun­ha narración aínda hoxe moderna, con trazos docu­mentais, vibrante, e que re­sultou finalista do Premio Planeta en 1956, edición na que se fixo co premio a escritora catalá Carmen Kurtz. A editora barcelone­sa publicouna en 1957.

A escrita de Los que se fueron, con todo, é ben an­terior. Tal como apunta Nanina Santos, co título Las Raíces y el tiempo. Castroviejo presen­tou a mesma novela, logo corrixida e con outro título, ao Nadal en 1952. É un texto, asegura San­tos, "valente polo que di e porque está escrita no in­terior por unha exiliada re­centemente retornada".

Esquecida durante déca­das, Los que se fueron pode encontrarse hoxe na reedi­ción da coruñe­sa Ediciones del Viento en 2009. É o seu fito narrativo xunto a Víspera del odio, que mereceu en 1958 o premio Elisenda de Montcada, da revista Garbo. Un xurado integrado por mulleres -Aurora Díaz Pla­ja e Carmen Laforet, entre outras- recoñeceu esa dura e longa narración epistolar, en primeira persoa, na que o amor, a vinganza e a pan­tasma da guerra se volven dar a man.

PERFIL

Co seu nome e co pseudónimo de Asela, Castroviejo asomou a orella nas páxinas de La Noche. Ao tempo que escribe, fai os cursos para a obtención do carné de xornalista que convoca en Madrid a Escola Oficial de Periodismo. En setembro de 1953 marcha para Madrid a traballar no diario Informaciones. Traballa tamén en Hoja del lunes e en Efe, ademais de Ínsula, La Estafeta Literaria, Galicia Emigrante, Cuadernos de Occidente, Cuadernos Hispanoamericanos, Blanco y Negro, Grial e Chan (1969) dos galegos en Madrid.