Médico, filántropo,
mullereiro, intelectual, idealista, empresario... A vida de Alejandro Otero daría
para varias películas. Agota unha obra teatral recrea a existencia deste galego
inclasificable que morreu no exilio
DANIEL
PRIETO 02/01/2011 - 20:00 h.
 |
| Alejandro Otero, arriba a esquerda, deputado por Pontevedra en 1931 |
Moitos
redondeláns ignoran que Alejandro Otero, que estivo á fronte da Subsecretaría
de Armamento republicana e foi vicepresidente do PSOE,
naceu nesa vila pontevedresa en 1889. Terceiro fillo do médico Juan Otero e de
Rita Fernández, matrimonio que tivo seis descendentes, Alejandro comezou os
seus estudos de Medicina na Universidade de Santiago con tan só 15 anos. Alí
foi alumno do catedrático de Obstetricia Manuel Varela Radío, quen lle inculcou
o interese polos avances científicos. Durante a súa estadía compostelá, entre
1903 e 1910, foi compañeiro do destacado médico Roberto Nóvoa Santos, con quen
trabou unha gran amizade. Especializouse en Xinecoloxía e licenciouse tras unha
brillante carreira. Obtivo numerosas matrículas de honra e un premio
extraordinario que lle permitiu doutorarse en Madrid, onde obtivo a praza de
profesor e comezou a gañar certa fama de mullereiro.
Debido ao
seu impresionante expediente e ao seu manexo do francés e do inglés, Alejandro
Otero obtivo unha bolsa da Junta de Ampliación de Estudios para completar a súa
formación nas máis destacadas clínicas de obstetricia de Centroeuropa. Antes de
marchar casou co seu amor de infancia, a tamén redondelá Laura Contreras Valiñas,
quen o acompañou na viaxe. En Berlín, Alejandro aprendeu do doutor Ernest Bumm,
o máximo expoñente da xinecoloxía neses momentos. Tamén estivo en Suíza e e en
Austria, contactando cos máis destacados médicos da época na súa especialidade.
Aos 25 anos,
rematado o seu periplo centroeuropeo, Alejandro asentouse en Granada, despois
de gañar a cátedra de Obstetricia da universidade. Nesa cidade é lembrado como
o gran impulsor da asistencia sanitaria. O Hospital Clínico e o sanatorio da Saúde,
aínda en funcionamento, construíronse grazas ao tesón deste “home
inclasiflicable”, como di María Dolores Fernández na súa biografía sobre o
redondelán, ao que cualifica de personaxe “apaixonado, de personalidade
desbordante, rico en matices e contradicións”.
A morte da súa
irmá Marita aos 19 anos, que a Igrexa católica quixo canonizar, causoulle unha
fonda impresión e determinaría o seu carácter. “Era un médico laico e activista
político, de familia conservadora, cunha irmá elevada pola igrexa católica á
categoría de serva de Deus, que representa o choque entre a relixión e a
actividade dun home pródigo, namorado doutros praceres, da transgresión da
norma moral da man das mulleres”, explica Enriqueta Barranco, profesora de
Xinecoloxía da Universidade de Granada, que xunto ao seu colega Fernando Girón
publicou outra biografía sobre Otero.
Alejandro,
que era tuberculoso crónico, implicouse ao máximo na loita contra esa
enfermidade en Granada. Presidiu o Padroado do Sanatorio Antituberculoso da
Alfaguara e pagou do seu peto parte da dotación dun sanatorio para estes
doentes, que funcionou ata os anos 60. Podía facelo, xa que en 1930 era un dos
maiores contribuíntes granadinos. Na súa consulta privada da céntrica Gran Vía
de Colón atendía a numerosas pacientes, atraídos polo seu gran prestixio. Malia
a súa gran solidez económica, non deixou de atender aos enfermos sen recursos
que solicitaban a súa axuda e mesmo lles regalaba as menciñas. O seu espírito
solidario levouno a impulsar, desde a directiva da Caja Regional, a implantación
do seguro de maternidade da muller traballadora, pero a Guerra Civil deu ao
traste coa iniciativa.
Á súa faceta
de médico filántropo hai que engadir a de político, xa que a partir de 1930
iniciou unha febril militancia nas filas do PSOE
e na UGT. “Permanecín recluído na miña cátedra e no coidado dos meus enfermos,
pero cando o pobo foi ametrallado e oprimido enroleime na bandeira socialista”,
así comezou un mitin no que participou en Granada en 1931, ante 15.000 persoas.
Ese ano foi elixido edil no concello granadino e deputado polas provincias de
Granada e Pontevedra. E Otero, que ao longo da súa vida mantivo fortes vínculos
coa súa Redondela
natal, optou pola acta galega. Segundo Enriqueta Barranco, “sempre permaneceu
en contacto con Redondela,
visitando frecuentemente esa vila no verán, onde comezou a construír un pazo na
zona das Laxes”, espoliado en 1936.
O seu gran éxito
como orador e a súa popularidade contribuíron a que, en 1932, fora nomeado
reitor da Universidade de Granada, cargo desde o que impulsou a construción do
Hospital Clínico e da nova Facultade de Medicina, ambos os dous en
funcionamento na actualidade. A partires de entón comezou a distanciarse da súa
muller, xa que os seus parentes estaban vinculados a sectores conservadores e
non vían con bos ollos a militancia socialista de Otero. Laura Contreras, de
mentalidade extremadamente conservadora, celebraba reunións no fogar conxugal
con persoas relacionadas coa dereita, o que incomodaba a Alejandro Otero.
Co triunfo
electoral da CEDA nas eleccións de 1933, o xinecólogo presentou a súa dimisión
como reitor. Centrouse na actividade política chegando a ser o presidente da
federación de Agrupación Socialistas de Granada, desde onde exerceu un
importante labor reivindicativo apoiando as reivindicacións do proletariado.
Sufragou unha folga de tranvías, mediando nos conflitos das empresas de azucre
da época, co que se gañou a simpatía da clase traballadora. En 1934, co estoupido
da revolta de outubro, que se saldou con máis de 1.300 represaliados no Estado,
Otero foi encarcerado. O seu antigo profesor Varela Radío e o deputado ourensán
Luis Rodríguez de Viguri intercederon para que fose posto en liberdade.
Alejandro foi xulgado por “espionaxe en rebeldía”. Todos os seus bens foron
confiscados, foi condenado a pagar un millón de pesetas e a unha expatriación
de 15 anos.
Tras
permanecer dous meses en prisión, Alejandro quedou en liberdade e divorciouse
da súa muller, acolléndose á acabada de aprobar Lei de Divorcio. En xullo de
1936, ante a inminencia da Guerra Civil, decide abandonar Granada e refuxiarse
en París. A maioría dos seus antigos compañeiros que quedaron en España foron
fusilados. Desde a capital francesa, dirixiu o servizo de evacuación dos
refuxiados españois, axudando a fuxir do franquismo a máis de cen familias cara
América. Así mesmo, foille encomendada a asistencia nos campos de concentración
franceses. Alejandro, que no exilio se puxo a disposición do goberno lexítimo
republicano, foi nomeado subsecretario de Armamento, unha ironía para quen
axudara a alumear tantas vidas. E, en 1938, foi elixido subsecretario do PSOE.
Unha vez
rematado o conflito armado exiliuouse a México en 1941. Alí casou en segundas
nupcias coa asturiana Elena Fernández, 25 anos máis nova que el, á que coñecera
durante a súa época á fronte da Subsecretaría de Armamento. Ela foi a súa compañeira
ata a fin dos seus días. Para Enriqueta Barranco, o feito de que Otero
mantivese relacións sentimentais paralelas aos seus matrimonios débese a que
“non tivo fillos coas súas dúas esposas, polo que pode ser que intentase deixar
descendencia fóra dos matrimonios”.
En México
pasará a última etapa da súa vida, entre 1941 e 1953. Alí dirixiu o servizo médico
da entidade que prestaba asistencia sanitaria aos refuxiados españois, a Junta
de Auxilio aos Refuxiados Españois (JARE).No país azteca participou activamente
na reconstrución do PSOE, xa que mantiña boas
relacións cos bandos enfrontados dos negrinistas e os prietistas, que se
agruparon no país azteca no Círculo Jaime Vera e o Círculo Cultural Pablo
Iglesias. Otero completaba o seu traballo na JARE cunha consulta privada,
instalada no 107 do Paseo da Reforma, onde atendía de forma gratuíta ás
mulleres exiliadas que así o requirían.
No país
azteca segue traballando no ámbito da medicina. Dirixe a sala de maternidade do
Hospital Español, desde onde impulsa a creación da Sociedade Mexicana de
Obstetricia e Xinecoloxía. Durante esta época ten como pacientes a destacadas
mulleres da vida pública mexicana. Dirixiu unha operación na que lle salvou a
vida á muller do presidente mexicano, Lázaro Cárdenas, e a un dos seus fillos. Otero
rexeitou un cheque en branco que lle enviou Cárdenas. “Só cumprín co meu deber,
México axudou a miles de españois e os meus honorarios están máis que pagados”,
respondeulle o galego. O redondelán vive nesta época coa súa segunda muller
nunha luxosa residencia nas Lomas de Chapultepec, actualmente ocupada pola
Embaixada de Suecia.
En 1942, un
infarto de miocardio obrígao a permanecer inactivo durante máis de seis meses.
En México tamén se converte nun próspero empresario e, entre outros proxectos,
colabora na creación do dunha incipiente canle de radio e televisión, xermolo
do que máis tarde chegaría a ser a coñecida Televisa. Alejandro Oterro morreu
en México o 26 de xuño de 1953. Faleceu dun infarto sobre o corpo unha das súas
amantes. Aínda que o seu deceso case non tivo repercusións en España ante a
orde de silencialo polas autoridades franquistas, en México causou unha fonda
conmoción. O máis granado da sociedade azteca e do exilio español acudiu ao seu
enterro. Uns 200 coches e miles de persoas asistiron ao funeral, segundo a
prensa da época. O seu corpo foi embalsamado e depositado no Panteón Español.
Posteriormente foi trasladado á Coruña en 1955, desde onde se levou ao
cemiterio dos Eidos de Redondela,
e descansa no panteón da familia Otero-Milleiro . A súa primeira muller pediu
ser enterrada con el, pero o seu nome está arrincado da lápida na actualidade.
Durante o embalsamamento do seu cadáver, as monxas do Hospital Español rogáronlle
aos seus familiares que deixaran no sanatorio “o fermoso corazón” de Alejandro.
A lenda conta que o seu corazón permanece en México, gardado como unha
reliquia.
En Granada,
unha cátedra de investigación co seu nome e o dun dos seus discípulos, Antonio
Chamorro, evoca a súa memoria, así como unha aula da Facultade de Medicina. Un
busto da prestixiosa escultora mexicana Tosia Malamud e unha rúa bautizada co
seu nome tamén o recordan nesa cidade. Recentemente, Manuel de Pinedo publicou
unha obra de teatro sobre a súa figura.
En Redondela,
as Xuventudes Socialistas organizáronlle o pasado mes de maio a primeira
homenaxe na súa vila natal. Isaac Araújo, secretario desa organización, está a
preparar unha mostra sobre a vida de Alejandro Otero.
Ningún comentario:
Publicar un comentario